-AKADEMIA E SHKENCAVE E SHQIPERISË
Akademik KRISTAQ PRIFTI, POPULLSIA E KOSOVËS 1831–1912, Tiranë, 2014, f. 1061
Monografi e dokumentuar nga një shkenctar me famë botërore
-Evropa të kupton vetëm kur i folë me grykën e pushkës.
Por, libri e siguron që krisma përtej saj të ndihet!
Këtë aksiomë e kam mësuar nepër arkivat e Evropës më 1980.
Hakif Bajrami
Publiku i gjërë lexues e sidomos punëtorët shkencor, tani e kanë në duar argumentin e pakontestuar lidhur me përkatësinë etnike të ish Vilejtit të Kosovës, pyetje kjo që ia suguron TAPINË KOSOVËS. Kjo vepër monumentale duhet të lexohet me kujdes për disa muej, për ta kuptuar dhe mësuar në thellësi argumentuese punën dhe rëndësinë e produkteve të mirëfillta shkencore që i ka qitë në dritë Akademik Kristaq PRIFTI. Është pra, ky ekzemplar i faktografuar si TAPI e Kosovës, që vjen prej një shkenctari erudit, prej një pedagogu të shkëlqyer, prej të cilit mësohet filozofia e historisë, në të gjitha dimensionet e saj eksplikative.
Autori në këtë studim gnosologjik i ka bërë një analizë regjistrimeve të popullsisë së Kosovës nën pushtetin osman, duke u mbështetur në vjetarët statistikor (Salnamet) që ruhen në Arkivin e Turqisë në Stamboll. Për ta plotësuar këtë vepër monumentale me fakte shtesë, Akdemik Kristaq Prifti, ka rendgenologuar edhe fondet përkatëse të arkivave evropiane dhe ballkanike. Që kjo vepër monumentale të avansohet dhe shndërrohet në TAPI të Kosovës, vihen në funksion krahasues epistimologjik studimet me peshë shkencore për demografinë e Perandorisë Osmane në Evropë në përgjithësi dhe në Kosovë në veçanti. Lidhur me këtë, studimet për popullsinë e Perandorisë Osmane në shekullin XIX dhe fillim të shekullit XX në Republikën e Turqisë (1908-1912) nga autorët që janë marrë me këtë problematikë prezantohen me pedantëri shkencore në këtë publikim.
Është veçori fascinante e këtij sutudiuesi dhe pedagogu erudit se i rrekët problemit (operacionit shumë të vështirë dhe të komplikuar) analitik shkencor për një sistem aristokrat –feudal me plotë batica dhe zbatica feudalo-borgjeze pasi që i eksplikon të gjitha të arriturat e shkenctarëve eminent shqiptarë, që janë marrë me çështjen e popullsisë në Perandorinë gjashtëqindë vjeçare , për ta nxierr këtë vepër monumnet me vulë të deshifruar profesionale shkencore për çdo regjistrim që është bërë nga viti 1831 e deri më 1910, duke mos i alienuar edhe regjistrimet “paralele të atyre që kishin interes për të na hulumtuar, natyrshëm për interesa të tyre gjeostrategjike dhe koloniale, sikurse okupatori zyrtar-Perandoria Osmane në shtrirjen e saj toksore, për të na robëruar në aspketet: Dominium dhe imperium, pa asnjë të drejtë ndryshe.
Akademik Kristaq Prifti, është osmanolog i kalibrit botëror, të cilin kam patur nderin ta kisha profesor në studimet pasuniversitare gjatë viteve 1972-1973.Ky shkenctar me dituri shumë të gjerë në fillim të monografisë nuk i largohet objektivit, duke i falenderuar në rend të parë drejtorit të Arkivit shtetëror të Turqisë, Kemajliste në Stamboll, Doc. Dr. Jusuf SAUNIN, me të gjithë bashkëpuntorët e tij. E themi këtë sepse pa ndihmën e tyre kjo vepër MONUMENTALE për TAPINË E KOSOVËS, nuk do të arrinte para lexuesëve dhe sutdiusve, sado i përkushtuar të ketë qenë profesori i nderuar. E them këtë, sepse arkivisti i siguron hulumtuesit “të dy duart”. Në shumë raste edhe atë që kurrë nuk do të zbulohej. Këtë e kam provuar vet për periudhën 1912 e këdej, duke gjurmuar për historinë e kombit tim të coptuar dhe të shtypur.
Akademik Kristaq Prifti, pasi që e vijëzon rëndësinë epistimologjike të autorëve evropianë, u referohet për plotësim vakumesh autorëve kompetent turq, me të drejtë. Në këtë vijë hulumtuese poenta kryesore e Akademik Kristaq Priftit, si pikënisje themelohen studimet e shkencës ndihmëse të historisë –demografisë historike. Dhe, e fillon natyrshëm me studimin brilant të osmanologut, Prof Selami Pulaha (edhe këtë shkenctar me urti enciklopedike e kisha profesor-HB), duke i veçuar dokumentet dhe studimet e botuara. Në vijim i thekson meritat e Vehbi Buharajës, Skender Rizës (edhe këtë osmanolog dhe pedagog brilant e kisha profesor-HB), Muhamet Tërnavës, Skender Gashit. Rexhep Ismailit, Jahja Drançollit, Iliaz Rexhës, Ferit Dukës, Hasan Kaleshit, Emin Pllanës, Sabit Ukës, Zija Shkodrës, Kristaq Priftit, Fatos Baxhakut, Ramiz Abdylit, Liman Rushitit, për t’i vënë në funksion kulmor të arriturat fillestare të Sami Frashërit, Akademik Nikolla Jorgës, etj. për ta nxierr një emrues të përbashkët, që mendon, flet dhe drejton në plotësimin e mozaikut që e përbën shtyllën kryesore të historisë së Kosovës si pjesë integrale e Shqiprisë lingustike, nga harta e Istitutit të Berlinit nga viti 1876. Autori, nuk lë pa e theksuar se kjo temë është keqinterpretuar nga demografia dhe historiografia serbe, kuptohet për qëllime koloniale. Por, me këtë vepër dhe para këtij monumenti KRISTAQIAN të gjithë falsifikatorët janë dhe do të mbështeten tash e tutje për muri. Janë sosur dhe bërë shkrumb e hi të gjitha rrenat. S`ka më hapësirë për rrenat ordinere serbe lidhur me Kosovën dhe shqiptarët si popull shumicë absolute në të den baba den.
Në kompozicionin monografik të Akademik Kristaq Priftit, Popullisa e Kosovës 1831-1912, janë inkorporuar tetë vëllime dokumentesh, që do të thot se hulumtuesi këtu i ka në një vend TETË libra studimor eksplikativ. Janë vlerësuar nga të gjitha anët prezenca e të gjitha komuniteteve në Kosovë nga viti 1831, me fakte të pashlyera zyrtare dhe duke lënë rrugë dhe hapë pyetje si i ka hije shkenctarit të mirëfillt. Lidhur me këtë, të arriturat për prezentimin e përgjithshëm në nivel të Kosovës, janë një hapje dere për ta mësuar statusin edhe përbërjen e popullsisë nëpër kaza (qarqe, gjithnjë më 1831) të: Nishit, Leskofcit, Prekupës, Kushumlisë, Vranjës, Shkupit, Kratovës, Kumanovës, Karadakut, Tetovës, Kërçovës, Prishtinës, Gjilanit, Prizrenit, Gorës, Rozhajës, Bihorit, Pejës, Gjakovës, dhe Jeni Pazarit. Kjo është Kosova e vërtetë, tapinë e së cilës e sjell i famëshmi Akademik Kirstaq Prifti. Kjo është fotografia e Kosovës, trupi i së cilës është prerë me gërshërë nëpër kongrese të Fuqive evropiane. (Shiko: Harta Linguistike e Institut të Berlinit nga viti 1876).
Në kreun e dytë-Popullsia e Kosovës në vitet 40-të shekullit XIX, me kazatë e : Shkupit, Kumanovës, Tetovës, Kërçovës, Prishtinës, Vushtrrisë, Gjilanit, Pejës, Gjakovës dhe Nishit, popullsia e Sanxhakut të Kosovës, sipas Defterit të Rumelisë (1859/60, me Elajetin e Shkupit (nga sanxhaqet e Shkupit dhe Prizrenit ), Elajeti i Nishit dhe Elajeti i Bosnjës, që ngërthejnë popullsi të Kosovës, janë nxjerr në funksion të së kaluarës dhe të tashmës. Ky prezentim është faktor historik hyrës në historinë shqiptare që shpie në ngjarjet e mëdha dramatike për fatin e kombit (1877/8) tani më të njohur shqiptar. Ky shqyrtim kaq me kujdes dhe akribi të pashoqe e plason këtë vepër në panteonin e kryeveprave historiografike evropiane dhe botërore kur mirret parasysh se çfarë roli ka luajt Kosova dhe popullisa shqiptare në vigjilje të Paqes së Shën Stefanit dhe Kongresit të Berlinit (1878). Thelbi i tragjedisë për kombin tonë të copëtuar është mu në këtë kohë “inkognitive”. Akademiku ynë i merituar këtë e thotë pa dilema dhe e dokumneton me të dhëna shkencërisht të faktuara.
Në kreun e tretë, autori tërë lëndën e sistemon në rrafshin funksional shkencor sipas Defterit përmbledhës (Ixhmal) 1862 në Elajetin e Shkupit, me sanxhaqet: Shkup, Prizren, Prishtinë me një përcjellje statistikore nga viti 1863 (Elajeti i Rumelisë), duke u përqëndruar në Sanxhakun e Shkupit me me kazatë (rrethet) përbërëse; Sanxhaku i Nishit me kazatë përbërëse; Sanxhaku i Jenipazarit me kazatë përbërëse. Autori sjellë në vijim statistikat inkludive të konsullit francez nga viti 1864, 1866 dhe 1868 (përmbajtësisht të Pashallëkut të Prizrenit, si denominohet administartivisht-HB). Eshtë kjo koha kur principata e Serbisë nën sovranitetin e Sulltanit, përpiqet sipas porosive evropiane ta luaj rolin e një “piemonti” për ta krijuar një “Aleancë ballkanike” , por pa sukes , sepse shqiptarët ishin ata që e devijuan këtë “shigjetë politike” antinjerëzore, me pasoja për fatin e tyre ekzistencial, pa marrë parasysh se ishin përnga numri, kulaiteti dhe kunatiteti të parët në Ballkanin e mjegullave dhe eksperimenteve evropiane dhe anadollake, gjithnjë për t`i copëtuar shqiptarët si forcë që mendon, flet dhe vepron në pathyeshmëri për të dalë në skenën historike si i pavarur dhe sovran.
Në kreun e katërt, Akademik Kristaq Prifti, prezenton me burime të dorës së parë organizimin territorial-administrativ të Vilajetit të Kosovës me kryeqendër në Prizren (1873). Duke prezantuar statistikat zyrtare të popullsissë në shkallë vilajeti dhe në sanxhaqe e njësi më të vogla adninistrative si në kaza, nahije dhe lokalitete, fotografia rendgenologjike e një kombi ma nuk mund të mshifet nga askush. Këtu është kulmi i veprës, sepse lirishtë mund të falsim për një komb, për nevojën për të lindur një shtet etnik shqiptar. Në vijim, në bazë të Kushtetutës (1876–Kushtetuta e Mithat PASHëS, ME ORIGJINë SHQIPTARE, që u likuidua nga Porta për animin e tij kombëtar, për krijimin e një vilajeti shqiptar-një Principate shqiptare -HB), prezantohet Vilajeti i Kosopvës (1877) me rezultate të popullsisë nga viti hoistorik 1878. Drama e madhe shoqërore që e bashkoi historinë kombëtare ndodhë si “embrion” mu në Vilajetin e Kosovës. Së këndejmi, prezantimi i rezultateve të studimit të popullsisë së Vilajetit të Kosovës sipas konzullit austriak, F. Lipih (1877), me titull, “Promemorja e Shqipërisë” , 20 VI 1977, me pasqyrë të strukturës etnike është një argument shtesë, që drejton në mendimin hulumtues kontemplativ, që u shërben interesave kolektive politike etnike , religjioze dhe futuriste pragmatike duke e udhëzuar edhe administratën e okupatorit që të shkëputet nga mentaliteti arkaik i sundimit dhe duke sjell shembullin modern të nevojës së reformimit në qëndrime ndaj kombeve dhe religjioneve, për të dalë te e drejta sovrane, për t`ia lëkundur sulltanit mentalitetin e sajuar në Sheriatë se ai “është mbi të gjithë”. Në këtë drejtim është për t`u vlerësuar puna kërkimore shkencore e Akademik Kristaq Priftit, që ka prezentuar Sallnamen e Vilajetit të Kosovës nga viti 1879. Prandaj, në këtë kaptinë, lexuesi i vëmendshëm do të mësojë për shpërnguljen e shqiptarëve gjatë luftës serbo-turke 1877/78, (Sanxhaku i Nishit u spastrua gati në tërësi nga shqiptarët) duke plasuar statistikat e çdo sanxhaku të tërësisë së vilajetit Kosovës.
Përzënia e popullsisë shqiptare nga Sanxhaku i Nishit dhe nahija e Pirotit 1877/78
Në vitin 1871 sipas Sallnamens perandorake, shkruan Akademik Kristaq PRIFTI, Rumelia ndahej në këto vilajete: 1. Edrenës, 2. Danubit, 3. Bosnjës, 4. Elajeti i Shkodrës, 5. Vilajeti i Prizrenit, 6. Janinës, 7. Selanikut, 8. Kretës, 9. Ishujt e Mesdheut. Shumica e territoreve të Kosovës, dokumenton Akademik Kristaq PRIFTI, përfshihen në Vilajetin e Prizrenit, në të cilin ligjësisht bënte pjesë edhe Provinca e Shkodrës. Ndërsa, një pjesë e trojeve të Kosovës (Sanxhaku i Jenipazarit) përfshihej në Vilajetin e Bosnjës (f. 362). Ndërsa Vilajeti i Prizrenit i përfshinte këto sanxhaqe: 1. Sanxhakun e Prizrenit me kazatë: Prizren, Pejë, Gjakovë, Lumë, Artanë, Prishtinë, Vushtrri dhe Gjilan. Kazaja e Tetovës nga Sanxhaku i Elbasanit ishte pjesë e Vilajetit Kosovës.2. Sanxhaku i Shkupit i përfshinte kazatë: Shkup, Shtip, Radovishte dhe Kumanovë, që do të zyrtarizohen si pjesë territoriale dhe administrative e Vilajetit të Kosovës. 3. Saxhaku i Nishit përbëhej nga kazatë e: Nishit, Pirotit, Leskocit, Vranjës, Urkupës (Prekupës), Isenbollit.4. Sanxhaku i Jenipazarit nga Vilajeti i Bosnjës i përfshinte kazatë: Mitrovicën, Jenivaroshin, Bihorin, Tërgovishtën, Priepolën, Kolashinin, Beranën.
Sipas Sallnames perandorake të vitit 1877, trevat e Kosovës përfshiheshin në një vilajet të ndarë në sanxhaçe, kaza dhe nahi.1. Sanxhaku i Prishtinës i përfshinte këto kaza: Prishtinë, Pejë me nahi të Gucisë, Vranjë, Gjilan, Vushtrri.2. Sanxhaku i Prizrenit i përfhsinte këto kaza: Prizrenin, Gjakovën, Lumën, Tetovën, nahinë e Gostivarit, nahinë e Kalisit, nahinë e Rahovecit.3. Sanxhaku i Shkupit i përfshinte kazatë: Shkup, Shtip, Radovishte, nahijet e Kaçanikut, kazanë e Kratovës, kazanë e Kumanovës, Koçanit, Pallankës.4. Sanxhaku i Jenipazarit i përfshinte kazatë: Jenipazar, Bihor, Akovë, Beranë, Mitrovicë, Tërgovishtë, Tasligje, Kolashin, Prijepole, Nahijen e Pribojit dhe Kazanë e Jenivaroshit. 5. Sanxhaku i Nishit i përfshinte kazatë: Nishi, Urkupi (Prekupe) Kushumlisë, Leskocit.
6. Sanxahku i Pirotit, një kohë shumë të shkurtër ishte pjesë përbërëse e V. Kosovës, por u ndryshua për shkak të presionit të faktorit “Mileti Zëimë” (qytarëve të krishterë bullgar), sepse Vilajetin e Kosovës e faktorizonte “Myleti muslimi” (Qytetarët musliman), sepse “Qytetari Arnaut” nuk pranohej zyrtarisht nga Padishahu!
7. Sanxahku i Dibrës. Të gjitha njësitë e lartëtheksuara sipas Salnames Perandroake më 1877 ishin të regjistruar 1 471000 banorë. Prej tyre thekesohen në mongrafinë monumentale të Kristaq Priftit, shqiptarë ishin 786000 banorë ose 54%. Ndërsa serbë, bullgarë –maqedonë së bashku (si milet zëim) nga përkatësia ortodokse ishin 510 000 banorë ose 35%. Të deklaruar si Osmanlinjë ishin 124000 banorë ose 8, 49%. Të përkatësisë kombëtare çerkezë ishin deklaruar 23000 ose 1.57%, romë ishin deklaruar 21000 ose 1. 43% dhe Vllehë ishin deklaruar 7000 ose 0.47%. (f. 370).
Si pasojë e Luftës ruso –turke 1876-1877, në monografinë momunentale të Akademik Kristaq Priftit (f.404) prezentohen në prag të Paqes së Shën Stefanit 180 000 deri në 200 000 rrefugjatë Aranautë (Shqiptarë), të cilët iu nënshtruan vuajtjeve të papara. Vetëm në Stamboll shkruajnë diplomatët anglezë VDESIN nga tifoja 300 deri në 500 refugjatë në ditë (Bilall Shimshir, Rumeliden turk gëçleri I, Ankara , f. 321), citon Kristaq PRIFTI. Ndërsa, lidhur me këtë tragjedi shqiptare që e shkaktoi Marrëveshja sekrete Austro-Hungari- Rusi nga 15 janari 1877, ku Wjena mori për obligim ta ndihmojë Serbinë të zgjerohet kah JUGU, me ksuht që Rusia dhe Serbia mos të përzihen në Bosnje e Hercegovinë. Edhe më fuqishëm. Vjena dhe Beogradi më 28 VI 1881, duke u mbështetur në ANEKSIN SEKRET të 15 janarit 1877, do të lidhin marrëveshje të operacionalizuar sekrete për 20 vjet, plus 20, nëse pajtohen që: “Principata e Serbisë mos të orientohet të zgjerohet për të dalur në det përmes Bosnjës, por të rreshtohet politikisht dhe ushtarakisht kah Vilajeti i Kosovës, në të cilin mision Vjena (Austro Hungaria) do ta ndihmojë, sidomos me logjistikë ushtarake, duke i luftuar të gjitha strukturat e Stambollit, për t`iu afruar brigjeve të Adriatikut”.(Shiko: Konventa Austro-Hungrai- Rusi, e 15 janarit 1877, Aneksi i pabotuar kurrë; Marrëveshja Sekrete Austro – Hungari – Serbi, e 28 VI 1881 (Tajna KONVENCIJA), sidomos nenet 9 dhe 10). Me këto pazare: PETERBUG-VIENË, Çështja shqiptare u luftua ushtarakisht nëpër TRI FAZA: 1877, 1881-1903 dhe 1903-1912. (Dokumentet austriake dhe ruso serbe zbulojnë se Afera fashiste kundër DRAJFUSIT 1894/97, duhej të kurdisej kundër shqiptarëve e jo kundër Hebrenjve. Këto plane janë në Arkivin e Vjenës dhe datojnë në substancë fillestare nga viti 1792, për t’u zgjeruar më 1856, dhe për të metastazuar më 11 VI 1878 në Berlin. (Dok. të njohura për autorin i cili shumë shpejtë do t`i publikojë-HB). Me këtë e plotësoj amanetin e PROF Kristaç Priftit në ligjëratat pasuniversitare më 1972, në Prishtinë se: “Historiani që nuk plaket nëpër ARKIVA, duke hulumtuar të vërtetën objektive, është sikurse njeriu pa ajr”!. Po, Vjena deri në një masë e ndihmoi Çështjen shqiptare, por atëherë kur i doli “gjunmi”, Serbia dhe Rusia me Francën dhe Anglinë i kishin realizuar objektivat, që: “Krahas shkatrrimit të “smurit në Bosfor”, ta shkatërrojmë edhe të shëndetshmin ARNAUTLLËK, në Ballkanin Qëndror-, të paktën ta kthejmë në invalid- Arbaninë linguistike të 104 000 kilometrave katrore”, për të nxjerr benefite për “Aleancën Panësllaviste ortodokse”.
Si pasojë e Luftës serbo – turke 1877/8 nga Sanxahku i Nishit (1-29 dhjetor 1877), që i kishte 10 900 kilometra katror, me 614 (715) lokalitete shqiptare, ku përfshihen edhe 8 qytete me një popullsi 107000 banorë, do të ketë për pasojë shpërnguljen me dhunë nga qeveria e Principatës serbe të 90 100 banorëve shqiptarë, që do të shndërrohen për TRI ditë në banorë: pa atdhe, pa mbrojtje, të gjithë me fajin e okupatorit serbian, buzë vdekjes, duke u “konvertuar” në popullsi muhaxhere, në trevat e veta. (Këtë fakt e vërtetojnë edhe sot emërvendet: “Kolibat e muhaxherëve” nëpër malet e veri-lindjes të Kosovës, që janë ruajtur si nominime deri në ditët e sotme. E hulumtoni këtë realitet, sidomos në pjesën veriore të Kosovës sot, ku muhaxherët shqiptarë, e kaluan dimrin (1877/1878) e tragjedisë më të egër në Ballkan, gjatë shekullit XIX, kohë kjo kur në 714 fshtara shqiptare të Sanxhakut Nishit, nuk mbeti shqiptar i gjallë pa u masakruar, ose pa u DEPORTUAR . Ja kjo është ndihma Austro Hungareze dhe Evropiane ndaj shqiptarëve. Dhe pse mos ta them edhe këtë, se populli është ARKIVI MË I MIRË, që të zbulohet se kush e sakrifikoi këtë popullsi fatmjerë, plagët e së cilës kullojnë vuajtje edhe sot. Prandaj populli pati shpërthyer, duke mos e ditur pazarit e “medealjes tjetër”, duke e kthyer pezmin vetëm kah Stambolli, me të drejtë, sepse Sulltani hapur na i kishte shitë trojet tona në akord me IGNATIEVIN: “Baba Mbret ma fal Kosovën (mos ma shit), Ma shite Nishin e Kushumlin, Ma shite Ulqinin, Plavë e Gucinë, Don me shitë tinëzisht tanë Shqipërinë…”!
Këtë konkludim të fajeve të Stambollit, që i lejoi shkollë serbe Beogradit në Stamboll më 1868, ndërsa e masakronte çdo ide dhe kërkesë shqiptare për shkolla shqipe në Arnautllëk. Këtë argumnet e sjell Akademik prof Dr Skender Rizaj, pas hulumtimeve 20 vjeçare në Arkivin e Stambollit dhe arkivat e Londrës. Lidhur me këtë tragjedi popullore shqiptare në dhejtor 1877, të shkatuar nga një regjim parafashist serb, konzulli anglez në Selanik J. G. Blunt më 1881, sipas Akademik Kristaq Priftit, dokumenton se nga trevat e Vilajetit Kosovës, kishin mbetë pa strehë, pa asgjë, 65000 muhaxherë (shqiptarë..). Prej tyre, gjithnjë sipas konzullit anglez në Selanik, në Krahinën e Vushtrrisë që përfshinte edhe atë të Llapit ishin strehuar 11000 muhaxherë, që kërcnoheshin për vdekje nga smundjet dhe të ftoftit. Banorët vëndas të kësaj treve, do të konstatojnë dokuemntet konzullare italiane në Shkodër, i kishin liruar edhe stallat e bagëtive për t’u bërë strehë muhaxherëve të mjerë, të cilëve u kanoseshin smundjet vdekjeprurëse. Në kazanë e Prishtinës ishin strehuar 17000 muhaxherë, të cilët shkruan konzulli italian në Shkodër, “nuk kishin as për dy ditë ushqim”. Për veshmbathje mos të flitet. Mbi gjysma do të vdesin urie, shkruan De Berio, në cilsinë e humanistit famëlartë. Në këtë drejtim, nuk duhet harruar se priftërinjët shqiptarë, do të ndërmarrin të gjitha masat që vëllezërve të tyre t`u sigurohet të paktën ushqimi dhe veshmbathja. Për herë të parë bota perëndimore po mësonte se shqiptarët kombëtarisht janë NJË, dhe të pandarë. Ata (Arbanasit që disa lokalitete në Sanxhakun e Nishit mbajnë emra ARBANAS, shkruante De Berio: “ nuk ka fe as regjim gjakatar që i ndanë”. Stambolli në anën tjetër mbante fjalime hipokrite, bënte lutje për “mesazhe në qiell”, sepse e kishte shitë (sakrifikuar këtë popullsi të mjerë) këtë komunitet etnik shqiptar. Në Kazanë e Gjilanit ishin vendosë 13000 muhaxherë (refugjatë), të cilët sipas konzullit anglez, ishin buzë vdekjes nga tifoja dhe sëmundjet tjera ngjitëse. Kjo popullsi, sipas raporteve të konzujve anglezë, italianë dhe austriak i ishte nënshtruar vdekjes. Për çdo ditë nëpër fushat e kësaj kazaje, thuhet në raporte mirë të inoformuara, varrosen nga 350 deri në 700 kufoma. Në Kazanë e Shkupit ishin vendosë 16000 muhaxherë, të cilët ishin pa ushqim dhe pa asgjë tjetër për jetesë. Prej tyre, sipas konzullit austriak, kishin vdekë nga smundjet ngjitëse rreth 5000 “arnautë”. Nga Sanxhaku i Jenipazarit, lajmërohen shifra alarmante se prej atje janë deportuar Brenda TRI ditëve afro 85% e popullsisë shqiptare. Pushteti okupues serb, nuk lejonte me asnjë kusht kthimin eventual në trevat e tyre. E vërteta, këtë tragjedi e vulosi në shkallë kriminale Kongresi i Berlinit (1878) i dirigjuar nga Franca, Gjermania, Rusia, Austrohungaria, Italia dhe Anglia. Sipas zbulimeve të Akademik Kristaq Priftit, nga sëmundejt dhe kushtet jetësore mizerabël, gjatë viteve 1878-1881 kishin vdekur rreth 30 000 frymë, banorë muhaxherë – shqiptarë. (f.406). Në këtë drejtim, për herë të parë po e japim edhe këtë informatë se: “Ylematë shqiptarë nepër Vilajet i lëshuna XHAMITË si STREHIMORE për muhaxherë. Atyre thuhet në dokumente “po u ndihmohet me ushqim nga medreset dhe mejtepet që janë kthyer në strehimore fatmjerësh. Ai ushqim dhe ajo shtrojë-mbulojë, që kanë qenë destnim për talebe (nxënës), tani po përdoret për t`ua zbutë varrët muhaxherëve. Mall i bardhë për ditë të zeza”, shkruan dokumenti me germa arabe, nga shkurti 1878. Pra, për herë të parë u vërtetua se YLEMATË shqiptarë nuk janë vetëm persona që i varrosin kufomat, por janë edhe shqiptarë e njerëz sensitivë, që qajnë kur i shohin muhaxherët në vuajtje e mjerim, e nuk kanë një grime bukë për t`i ushqyer të paktën fëmijët që kanë shpëptuar nga thikat e ushtarëve serbe dhe oficerëve mercenarë rusë e evropianë, si kasap ndaj një populli fatmurg”. Po, duhet të dihet se më 1879 u lëviz çështja e “pagesës së dëmeve serbe ndaj Arbanasëve” në Berlin dhe Vjenë. Por, ato mjete i gëlltiti Stambolli dhe sot e kësaj dite vetëm mund të mësohet në Arkivin e Londrës, se kush shiti dhe kush “bleu” toka shqiptare. (Dokumnetet dihen, po kujt t`i thuhet, sepse shumë shqiptarë kanë sot nostalgji për Padishahun dhe kult komunist për Vjenën).
Komisioni ndërkombëtar dhe çështja e kufirit Turqi-Serbi
Nga një komision ndërkombëtar në shtator të vitit 1879 do të konstatohet se nga kazatë e Leskocit, Prekupës, Kushumlisë me 227 fshatra, me 5793 shtëpi dhe me 42300 banorë, në krahinat e Nishit dhe Vranjës me 300 fshatra shqiptare, dyfish më tepër popullsi, sepe vinin edhe mga qyetet administrative, ishin 527 fshatra thjeshtë shqiptare, plus 193 fshatra të përziera, që i kishte okupuar Serbia. Nga kazatë e përmendura ishin shpërngulur rreth 200 000 shqiptarë, turqë dhe çerkezë, të gjithë të vendosur si muhaxherë në pjesët tjera të Vilajetit Kosovës. Lidhur me këtë, Akademik Kristaq Prifti, konkludon se nga kazatë e Luginës Moravës, nga Prokupa, Kushumlia dhe Leskoci janë shpërngulë rreth 100 000 shqiptarë të rreligjionit muslimanë. Ndërsa nga dokuemntet serbe vërtetohet se Komanda e ushtrisë së Principatës së Serbisë, do të vendoset në Graçanicë, pa e sulmuar Prishtinën, fakt ky që dëshmon se qarqet e larta pushtetare të Satmbollit kishin hy në pazar me Qeverinë serbe, në dëm të trojeve shqiptare. E vërteta, Gjeneral shtabi i Ushtrisë serbe vetëm në shtator të vitit 1879 u largua nga Graçanica. Ndërsa, dokumentet e proveniencës serbe, që nuk janë botuar kurrë (janë 21 ditarë lufte, vetëm një është botuar, edhe ai i cenzuruar. Ditarët posedohen gati në tërësi!), theksohet se gjatë janar-prillit 1878 ushtria serbe i ka varrosë si: “kufoma të ngrira të nxjerrura nga shtëpitë e rrënuara 19 850 kufoma fëmijësh, grashë e ,pleqësh”. Këta persona, thuhet se kanë vdekur nga të ftoftit pa lëvizë fare nga shtëpitë. E vërteta, tragjedia shqiptare e fundvitit 1877 nuk është objektivizuar ende. Shumçka nuk do të dihet kurrë, sepe dokumentet serbe janë nën embargo të cilsisë së lartë. Këtë fakt tragjik e kam mësuar qysh më 1978, kur më është lejuar vetëm t`i lexojë 16 ditarë lufte dhe 5 dosje për “Arnautët e dëbuar”. Mendoj se tragjedia shqiptare e vitit 1877 është krimi më i madh që ka ndodhë në Ballkan gjatë shekullit XIX-të. Këtë tragjedi e vulosi Komisioni Ndërkombëtar në verë të vitit 1879, duke ia pranuar Serbisë të gjitha “sukseset” në luftën e shpallur zyrtarisht, me inicim të Vjenës, më 1 dhjetor 1877. Kufiri serbo – shqiptar (zyrtarisht osmano – Serbian) nuk do të ndryshojë deri në tetor 1912, kur pasoi etapa e fundit “për ta varrosë Stambollin përmes një kryqzate ballkanike”. (DASIPB, A “Odsek” 1913/7/11/12/4).
Përpiekjet e shqiptarëve për t`u kthyer në vatrat e veta stërgjyshore 1878-1881
Këshillat dhe nxitjet e përfaqësuesëve evropianë
Në një dokument me proveniencë angleze, që ruhet në Arkivin e Serbisë (si fotokopje), kritikohet Lidhja Shqiptare e Prizrenit, për indolencë ndaj muhaxherëve!? Dokumenti është i firmosur në Selanik në qershor të vitit 1881. Aty tekstualisht thuhet se “Lidhja shqiptare”, në vend se të mirret me çështjen tragjike të muhaxherëve, njëherit për t` i drejtuar repartet e saj ushtarke shumë mirë të armatosura kundër Serbisë, po orinetohet ta luftojë Stambollin. Ky orientim taktik dhe strategjik po e dëmton lindjen e kombit, po e dëmton “konvertimin e kombit në shtet”. Dhe dihet se reazultati i kësaj lufte është inkognita, atëherë në radhët e Lidhjes, kishte diçka jokredibile, kur është në pyetje kombësia shqiptare. Turkoshakët ishin në ofenzivë kudo dhe kundër çdo kujtë. Këtë e vërteton fakti se në Vilajet u mbajtën 16 000 procese gjyqsore kundër shqiptarëve. Ky fakt nuk do koment. Dokumenti shpjegon se shumë turkoshakë kishin hy brenda Lidhjes, dhe janë shndërruar në “Kalë Troje”, për t`i shërbyer Serbisë, Malit Zi dhe Satmbollit në pazare antinjerëzore. (AS. MIP. PO. 1881, 15 VI, ftokopje, anglisht; “Svoje ognjishte s one strane granice u dnashnjoj S. Srbiji i zauzimali ga Arnauti koji su bili iz Srbije onamo proterani”; AS. MUD. “Iseljavanje Arnauta iz Nishkog Sanxhaka 1877/8”). Lidhur me këtë tragjedi, Safet Pasha do të pyet organet serbe: “çka është bërë me Arnautët, të cilët nga Serbia janë dëbuar dhe të cilët lusin që t`u mundësohet që të kthehn në vatrat e tyre. Duke folë kalimthi (Safet Pasha) thekson se diçka të tillë i ka folë edhe ambasadori i Anglisë”? Në këtë drejtim edhe ambasadori i Rusisë në Stamboll, Llabanov, do të shtrojë këtë pyetje disa herë: “Serbinë hapur e këshillojmë që qevria e saj të lëshojë pe dhe të kthehen Arnautët në Serbi, në vatrat e tyre, sepse nuk është dashur të shpërngulen me detyrim”. (Jovan Hadjivasiljeviç, Albanska Liga, Beograd 1909, f. 17). Por çka porositë ambasadori i Francës në Stamboll Serbinë zyrtare, karshi këtyre këshillave humane sa “për sy e faqe”: “Vi nezasluzhujete da budite nezavisni kad se od jedne gomile razbojnika ne mozhete braniti; kad ne mozhete svoju granicu çuvati, UBIJTE ih (Arnaute), gonite ih preko granice i tucite ih gde ih stignete”. (J. Hdjivasileviq, Albanska Liga, Beograd, 1909. F. 10). Përkthimi i tekstit të ambasadorit Francës më 1879 në Stamboll drejtuar përfaqësuesit të Serbisë: “Ju nuk meritoni të jeni të pavarur, kur nga një grumbull kriminelësh, nuk mundeni të mbroheni; kur nuk mundeni kufirin e juej ta mbroni, VRITINI (ARNAUTET), i ndiçni përtej kufirit dhe i rrahni në çdo vend që i gjeni dhe i arrini”.
Lidhur me këtë që u tha më lartë, muhaxherët shqiptarë, theksojnë dokumentet serbe do të ndërmarrin kohë pas kohe sulme ndaj reparteve kufitare serbe. Në një dokument të kohës shkruan tekstualisht: “Iseljenjem Arnauta pojedina su mesta u onim krajevima POTPUNO OPUSTELE, tako, da je bilo sela kojima se ni IMENA nisu vishe znala; ni vlasti ih nisu mogle znati jer nije bilo koga da ih kazhe, i sad je trebalo te opustele predele naseliti i obezpustiti. I u tom se je pogledu greshilo, i te se greshke Srbiji svakim danom opet sve shto vishe svete. U isto vreme s NAREDBAMA o iselavanju Arnauta s’one strane granice doselavaju ovamo u Srbiju-Pokushajte da se Srbi s one strane buduçih srpskih granica preselavaju k`nama i koji god doxhe neka mu se ustupi zauzeto zemlishte. I tako su Srbi i zbog toga ostavlali svoja imanja u Kosovskom vilajetu”. (AS. Aranuti i Srbi, rapot i konzullit anglez nga Selaniku, i pëprkthyer 1879). Nuk kam nevojë ta përkthej sepse është botuar shqip dy herë. Po ua lë studiuesve që ta hulumtojnë dhe ta begatojnë me të dhëna tjera sepse ato nuk mungojnë.
Bisedimet e oficerëve serbë me parinë shqiptare në gusht 1879
Në biseime marrin pjesë majori Dragitin Fransaviç dhe togeri Svetozar Stankoviç, më 4 gusht 1879, në Vranjë. Këta oficerë do të theksojnë: “Ju Arnautët duhet të ktheheni në shtëpitë e juaja, sepse ato nuk mundet t’ua tjetërsojë askush. Ju duhet të jeni qytetarë lojalë të pushtetit të ri. Ne, oficerët jemi plotësisht të bindur se ju nuk e meritoni shpërnguljen dhe këtë parim do ta mbrojmë, sepse gjatë luftës nuk keni ndërmarrë asnjë sulm në prita ndaj ushtrisë sonë”. Në anën tjetër si përfaqësues i shqiptarëve të deportuar ishte Zeçir Ahmeti, i cili do t`iu drejtohet oficerëve serbë: “Eshtë e mirë oferta e juej që të kthehemi në vatrat tona stërgjyshore. Po ju serbët nuk keni besë. As mbrteti i juej (prinici juej) nuk ka besë. Ai para lufte na e ka dërguar Proklamatën, që ta presim ushtrinë e tij, duke na premtuar që të qëndrojmë të qetë për të na lënë në vatrat tona. Dhe ne e kemi dëgjuar, ushtrinë e kemi pritë dhe pushtetit iu kemi nënshtruar. Por, pastaj, pushteti i tij në kohën më të vështirë na shpërnguli sikur të ishim kriminelët më të egër dhe të panderëshëm§§§§… dhe tash t`i besojmë? –JO. Ne, po mos t`i besonim fjalës së Mbretit (princit serbian –HB), ai nuk do të hynte aq lehtë me ushtri në Arnautllëkun tonë atje, në Sanxhakun e Nishit, që ka qenë gjithëmonë tokë e jonë, den baba den, prej që jetojnë njerëzit në këtë tokë”. (AS.MUD. “Arnauti 1878-1881, Osvajanje Primorja; Prdor na More kao zahtev vlade). Dokumentet japin edhe gjashtë kuvende të tjera të parisë shqiptare muhaxhere me përfaqësuesit serbë. Por, nuk vrehet asnjë ndërhyrje zyrtare e Stambollit në këtë tragjedi. Edhe ky fakt është shtesë se Stambolli dhe Beogradi kishin një pazar në dëm të shqiptarëve.
Orvatjet e muhaxherëve nga trevat e Gjilanit dhe Mitrovicës për t`u kthyer në vartat e tyre
Në prag të Kongresit të Berlinit (1878) muhaxherët nga Krahina e Gjilanit do të ndërmarrin sulme ndaj pushtetit okupues serb në krahinën e Vranjës, me qëllim që të kthehen në shtëpitë dhe pronat e tyre. Këto sulme vinin për t` i treguar pjesëmarrësve të Kongresit se shqiptarët nuk janë pjesëmarrës e as fajtor për luftën turko-serbe. Prandaj, gjatë majit, qershorit dhe korrikut 1878, sulmet përmes çetave shqiptare dot ë shndërrohen në dukuri të përditëshme. Nga Kazaja e Gjilanit muhaxherët shqiptarë do të organizohen për ta sulmuar pushtetin okupues serb në Sanxhakun e Vranjës. Ndërsa, në Mitrovicë muhaxherët shqiptarë do ta shfrytëzojnë ardhjen e Ali Pashës, dhe prej tij do të kërkojnë pushkë dhe municion, sepse okupimin e trojeve të tyre në Sanxhakun e Nishit, nuk do ta telerojnë për të jetuar në skamje dhe mjerim nëpër kasolla. Numri i këtyre kërkuesëve që të aramatosen ishite cilsuar se arrinë në 18000 luftëtarë të komanduar nga oficerët që kishin sherbyer në ushtrinë e Padishahut me dekada. Nga kjo trevë (Qarku i Mitrovicës) do të ndërmirren dy operacione kundër ushtrisë serbe. Por, Komisioni ndërkombëtar me kërcënim do t`i kthej luftëtarët shqiptarë në kamp përqëndrimet e tyre, ku jetonin përkohësisht si çipçi, ose të strehuar te shqiptarët vëndas.
Sulmet e organizuara nga muhaxherët në Krahinën e Gjilanit, Preshevës, Kuamnovës dhe Shkupit nuk do të pushojnë gjatë viteve 1879/80. Në pesë raste , më 10 prill, 6 maj, 20 qershor, 25 gusht dhe 25 nëntor 1879 muhaxherët do të provojnë për t`u ktheyer në lagjet e tyre nëpër trevat e Toplicës deri te Molla e Kuçe, të paktën për t`i marrë pemët që i kishin kultivuar vet me dekada. Por, edhe këto sulme dhe tentime të muhaxherëve do të zbrapsen nga Ushtria serbe dhe Komisioni Ndërkombëtar i vendosjes së kufirit shqiptaro-shqiptar më 1879. (Ditari dhe kujtimet e Vlladan Gjorgjeviqit, të botuara për nevoja sekrete shtetërore më 1907 në 10 kopje, f. 412).
Përpjekja e muhaxherëve nga rajoni i Llapit, Prishtinës dhe Vushtrrisë që të riatdhesohen në Sanxhakun e Nishit, sidomos në Toplicë gjatë viteve 1879/81
Shqiptarët nën komandën e Murat Xhakës dhe Shaqir Igrishtës, do të ndërmarrin sulme kundër reparteve kufitare serbe në vijën e re që e kishte vëndos me vendim Kongresi i Berlinit: Përpellac-Merdar-Kulla e Asqerit-Shamalluk-drejtë Prapashticës, për t`i çliruar trevat e veta deri te jugu i Nishit, si qytet ku mbaronte kufiri i Principatës së Serbisë, para Kongresit Berlinit.
Më 2 shkur 1879 forcat shqiptare të armatossura me pushkë të “gjata”, do të arrijnë ta neutralizojnë rojen kufitare serbe me dy batalione, të cilat i komandonte gjenerali Franaseviq. Pas thyerjes së kufirit kreshnikët nga Perpellaci dhe Merdari, do të arrijnë të përvetsojnë armatim dhe municion duke e zaptuar deponinë ushtarke të armatimit serb në vendin e quajtur Dogullukë dhe Smakovë në mes të Kushumlisë dhe Përpellacit. Pas thyerjes së kufirit kreshnikët e Murat Xhakës dhe Shaqir Igrishtës, do të arrijnë ta përvetsojnë tërë armatimin dhe municionin që e disponinin dy batalione serbe në Perpellac dhe Merdar. Pas sigurimit të amrmatimit më 6 prill 1879, këto forca do ta sulmojnë ushtrinë serbe në Kushumli. Lidhur me këtë, dokumentet serbe këtë debakël të ushtrisë së tyre plaçkitëse do t`ia përshkruajnë fuqisë ushtrisë turke, e cila komandohej në Perpellas nga një shqiptar i quajtur Bajram Qaushi. E vërteta, ushtria osmane, nuk kishte lëvizë fare nga karakolli, por kreshnikët shqiptarë muhaxherë kishin depërtuar andej kufirit përmes kanaleve që vetëm atyre si vëndas u ishin të njohura. Sulmin në anën tjetër, dokumentet serbe, ia atribuojnë Ahmet Pashës dhe disa prisëve shqiptarë pro sulltanë të quajtur: softe, myfti, hoxhollarë me kadiun në ballë. Lidhur me këtë, komanda e Vilajetit Kosovës nga Shkupi, për shkak të acarimit të situatës në “kufi”, me principatën e Serbisë, do të vendoset në Prishtinë. Komandanti Osman Ali Pasha ishte në dijeni se kush janë Murat Xhakja dhe Shaqir Igrishta dhe ata do t` i ftojë në bisedime, por asnjëri nuk do t’i lajmërohet sepse konsideronin se Stambolli i ka tradhtur duke bërë dredhi me Beogradin në dëm të shqiptarëve. Meqë Komandanti Osman Ali pasha do të hidhrohet, luftëtarëve për çlirimin e fshatrave të veta do t’ua dërgojë një mision me qëllim që t` i bind se ky është: “Vendim i Fuqive në Berlin, të cilit iu ka bind Padishahu”. Me këtë pohim do të zbulohet tërë prapavia e deportimit të shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit. Prandaj, Murat Xhakja si drejtues i fshatrave të okupuara, do t`i dërgojë një porosi drejtuesit të Ushtrisë Stambollit: “I thunani Padishahit se në pastë toka të veta le t`ia jep ato në Anadolli. Ne tokat tona i kemi në pronësi që askush nuk e mban në mend se prej cilës kohë i posedojmë. E pra, as Stambolli, as Berlini, asnjë krajl, asnjë mbret nga Avropa nuk mundet me ba tregti me robët tanë, me votrat tona”. Porosinë do t’ia përcjell Kadia i Prishtinës Ali Agush Efendiu. (AS. MUD, Izveshtaj iz juzhne granice I-VIII 1879). Pas dy muaj qendrimi forcat e Murat Xhakës dhe Shaqir Igrishtës do të kthehn në trevën e Llapit me kërcënim nga Komisioni i Berlinit e nga presioni i Stambollit. Por, shqiptarët prap do të organizohen për t’u rivendosë në trojet e veta, kësaj radhe në bshkëpunim me të gjithë prijësit e muhaxherëve.
Shqiptarët sulmojnë prap kufirin në Perpellac 28 V 1879
Lufta në Përpellac në mes muhaxherëve shqiptarë dhe ushtarëve serbë do të zgjas nga 28 deri më 30 maj 1879. Humbjet ishin shumë të mëdha në të dyja anët, e pranojnë zyrtarët ushtrak serbë. Lidhur me këtë, ushtria serbe prap ishte tërhequr deri te Baja e Kushumlisë, sa që atje ishte konkluduar hapur se “më nuk duhet të derdhet gjak kot për vise të tjera shqiptare”. Në këtë luftë do të plagosen edhe komandantët që ishin në vija të para të fronit: Murat Xhaka dhe Shaqir Igrishta. Këta prijës do të tërhiqen nga fronti me plagë të rënda, falë ndihmës së tre kreshnikëve të tyre që kishin përvojë sanitare nga shërbimi 12 vjeçar në ushtrinë Osmane. Këta luftëtarë do të shërbejnë edhe më vonë si infermierë në çdo luftë. Populli i Llapit i quante “heqim”, që do të thot mje. Mjeksinë këta e kishin mësuar nga një mjek hebrej gjatë shërbimit të tyre në Luftë me forcat ruse në Pleme të Vogël (Bullgari, më 1877, ku tradhtia e Sulltanit ndaj shqiptarëve ishte evidente.). Për luftën e shqiptarëve që do të luftojnë trimërisht në Pleme të Vogël, duke menduar se atje “mbrohet Arnautllëku”, do të mësohet shumë shpejtë se Stambolli i kishte sakrifikuar. Dokumntet serbe do të dëshmojnë, në anën tjetër, se muhaxherët shqiptarë, do të gjinden para çlirimit të Kushumlisë për herë të dytë deri më 30 qershor 1879, duke synuar që të depërtojnë deri në afërsi të Nishit. (AS. MUD. Izvestaji sa granice o upadu Arnauta u Novim Oblastima I-VIII 1879; Jovan Hadjivasileviq, Albanska Liga, Beograd 1909, f. 8). Sipas dokumenteve konzullare sulmet e shqiptarëve për t`u kthyer në vatrat e veta i organizonte Besëlidhja Shqiptare e Prizrenit, me seli në Prizren. Në ato dokumente theksohet një fenomen shumë i rëndësishëm, kuptohet që nuk e shpjegon tërësinë e tragjedisë shqiptare. Lidhja Shqiptare është ka bën gabime taktike, thuhet aty, sepse po hargjohet duke e luftuar Padishahun dhe në ato lufta po amortizohet, në vend se të luftojë kunëdër ushtrisë gjakatare okupuese serbe e malazeze”. (Raport i Konzullit Vienez nga Manastiri : Lufta shqiptare po ashpërsohet , shtator 1879). Në lidhje me këto luftëra, duhet theksuar se të gjitha ishin si rezultat i një BESE që ishte lidhë më 18 VI 1878 në vendin e quajtur “Dushku i Fushës”, nja tri kilomemtra në jug të Merdarit. Në atë Besë ishte konkluduar:
1. Japim BESEN se çdo pikë gjaku do ta derdhim dhe trojet tona nuk i lëshojmë;
2. Lufta jonë drejtohet vetëm kundër ushtarëve të armikut dhe jo kundër asnjë populli;
3. Lufta jonë nuk guxon të marrë hov me rrahje, plagosje dhe vrasje mizore si bën armiku ndaj robëve tanë dhe popullit tonë.
4. Asnji civilë apo ushtar i zënë rob nuk guxon të rrahet, plagoset apo vritet pa i dhënë karar një pleqni që quhet “Islihat”. Të gjithë ata që nxinen nga kreshinkët tanë, do t’i dorzohen Komisionit të Fuqive me myhyrë dhe në prani të popullit, sepse nuk kemi ma në asken BESË.”
Cilat ishin motivet që Serbia i shpërnguli me dhunë shqiptarët më 1877
Shpërngulja e shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit më 1877, ishte tragjedia më e madhe shqiptare në shekullin XIX. Në dokumentin e Qeverisë thuhet se: “Principata e Serbisë është që të krijohet shteti i PASTËR NACIONAL serb (fashizëm origjinal serb-HB); Ashtu si e ka thënë poeti P. P. Njegosh, të pastrohet vendi nga jokryqtarët, të paralizohen hapat e Portës në Kongresin e Berlinit që t`u kthehen të gjitha viset ku jetojnë shqiptarët, sepse me mbetjen e tyre (shqiptarëve në Sanxhakun e Nishit-HB) do të thotë kthim i pushtetit të Sulltanit; Që aksioni i Serbisë në të ardhmen të drejtohet kah VISET e KOSOVËS dhe ato pozicione të forcohen sa më tepër në mënyrë që të sigurohen pjesët e përvetsuara (okupuara) sa më parë. Kjo ndërmarrje bëhej për t’u ngulfatur Muslimanët nga çfardolloj veprimi nëse u jipet shansa”. (AS. MUD. Iseljavanje Arnauta, vlada i gjenerali u sukobu 1879/80). Të shënojmë këtu se më 1877 ushtria e Serbisë e okupoi jo vetëm Sanxhakun e Nishit, por edhe krahinën e Vushtrrisë dhe të LLapit. Ndërsa Gjeneral Shtabi i Serbisë ishte vendosë në Graqanicë. Prishtina kishte mbetë e paprekur. Ky fakt tregon hapur se ishte fjala për një marrëveshje sekrete në mes Ushtrisë serbe (Qeverisë serbe) dhe qarqeve të Sulltanit në Vilajet dhe më gjerë. Tradhtinë e Stambollit ndaj shiptarëve e zbulon përfaqsuesi rus, kur thot se Stambolli dhe Beogradi janë marrë vesh në pajtim me Vjenën që Serbia të zgjerohet deri te Fusha e Kosovës. Këtë fakt e vërteton edhe Marrëveshja SEKRETE në mes Vjenës dhe Beogradit më 28 VI 1881, e botuar disa here (Shih: H. Bajrami, Si e okupoi Serbia Kosovën 1., botimi i konventës në orgjinal-fototip). Në dokumnetet serbe thuhet tekstualisht: Shpërngulja e shqiptarëve nuk ka shkuar përmes rrugës së zgjedhur, por me dhunë, të cilit qëllim iu ka kundrvu Komanda ushtrake Supreme, ndërsa Qeveria ishte për shpërngulje me dhunë”. (La paix de Berlin 1878, mbledhja 26 VI 1878; prtokolli nr. 7; Shiko: Ditrai i V Gjorgjeviqit, në cilsinë e një ushtari të sanitetit, i cili shton: “Kufomat e shqiptarëve ishin zakonisht të masakruara. Por kufomat e ushtarëve serb, e kishin vetëm një plagë. Ajo plagë zbulohej shumë lehtë, sepse ishte mbi vetulla, pra në hapësirën e ballit. Ky fakt tregon se shqiptarët janë shenjëtarë të mire, por zbulon faktin tjetër se ushtarët tanë të rëndomtë janë trima të mëdhenjë. Pra, ata mundet me i ndal vetëm plumbi në ballë”).
Çka kërkoi Mehmet Ali Pashë Maxharri në Kongresin e Berlinit 1878?
Kërkesat ishin një fasadë diplomatike sepse fjala ishte për tradhti ordinere aziatike dhe evropiane, që ndryshe do të quhej një kryqzatë e përkufizuar antishqiptare. Mendohej ashtu atëherë, sepse shqiptarët ishin bërë barriera kryesore për dëbimin e pushtetit të Padishahut nga Evropa!? Kjo politikë hipokrite ishte përhapë në të gjitha kancelaritë evropiane. Lidhur me këtë fenomen, duke hulumtuar çështjen e pagimit të dëmeve të luftës (1-26 XII 1877), kam hasë se një sasi parash si dëme ia ka paguar Princiata e Serbisë Stambollit. Por, ato para kanë shkuar në bordelet e Sulltanit, e jo në zbutje të tragjedisë shqiptare. (Hulumto Arkivin e Londrës, Konfliktet në Aranutllëk, 1877-1886. Deri më tash nga 812 raporte, janë botuar vetëm dy, sepse cenzura është bërë ‘KANCER” POLITIK, sepse po bëri e i botoi akcil historiani, ai ma kurrë nuk mundet t`i zgjeroj njohuritë e reja. Prandaj oportunizmi shkencor është bërë një lloj smundje që nuk shkakton vdekje, “por invaliditet shkencor”.
Mehmet Ali Pashë Maxharri do t’i kërkojë Kongresit të Berlinit: Që kufiri verior i Perandorisë të jetë natyror dhe strategjik-naturel et strategique. (Ekselenca e tij, Mehmet Ali Pasha, prej vrasësi të një pjese të kombit shqiptar fare nuk e përmed fjalën etnik dhe mbrojtje të shqiptarëve si kolektivitet i posaçëm në Perandori. Ishte pra Stambolli ai që bëri pazare me trojet tona dhe Fuqitë evropiane kuptohet se fajdet prej atij pazari i konsideronin si “diplomaci të thikës kryqtare, me fajde, ashtu si bënte gjysëm hëna xhihadiste”). 2. Që rruga nga Bosnja nëpër Shkup mos të përfshihet si kufi me Serbinë dhe të jetë sa më largë prej këtij kufiri. 3. Që qytetet dhe qytezat (bourge) që mbesin në Turqi si Vishegradi, Jenivaroshi, Jenipazari, Senica, Mitrovica të mbajnë një largësi të duhur nga ky kufi. 4. Që kazatë shqiptare si Vushtrrija, Kushumlija, Urkupi (Prokupja) dhe Leskoci, mos të ndahen nga pushteti i Stambollit, por kufiri të vëndoset në vijën strategjike Urkup –Xhake-Vranjë, që duhet të mbesin BRENDA Perandorisë Osmane. (Shiko: Mbledhja e Kongresit 1878, 1 korrik 1878, protokolli nr. 10, mbledhja 4 dhe 9 korrik 1878, protokolli nr. 11 dhe nr. 15, i pabotuar dhe i cenzuruar për opinion deri më 1923, kur Turqia dhe Greqia në Llozanë lidhën Konventë për këmbimin e popullsisë (Posedohet e terë Dosja masone “LLOZANA 1923”, ku Çamëria u bë victim që kullon vuajtje dhe mall për trojet stërgjyshore shqiptare edhe sot. Ja pra, tregtia me popullin shqiptar si luftë “nën tezgë”, ka vazhduar deri më 1999 në Ballkan. Këtu qëndron rëndësia MONUMENTALE e veprës së Kristaq Priftit, sepse i zbulon prapaskenat, krahas prezantimit statistikor etnografik e zhveshë historinë nga mundësia e të gënjyerit politik, e zbulon krimin që politikat në kontinuitet synojnë ta mjegullojnë realitetin).
Kundërshtimet e Gjeneral shtabit serb me Qeverinë serbe rreth mëmyrës së shpërnguljes
së shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit 1877
Kundër shpërnguljes shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit ishte deklaruar hapur Komandanti i njësisë elite të ushtrisë serbe, gjenrali Jovan Velimiroviç. Ky gjenral ishte deklaruar kështu, sepse kishte kontakte me shqiptarët. Kishte kontaktuar me popullatën shqiptare, para se Knjazi Milan Obrenoviç t`ua dërgonte shqiptarëve një proklamatë për t`ia pranuar ushtrinë e tij , për t’u siellë ndaj saj si lojal dhe si qëndrim të tillë kishte dhënë premtime se nuk do të shpërngulen, por do të konsiderohen dhe do t`ua garantonte të gjitha liritë qytetare. Në frymën e qëndrimit të Gjenralit Velimiroviç, kishin marrë qëndrim edhe shumë oficerë të tjerë serbë. LIdhur me këtë gjenerali Dragutin Franaseviq, më vonë e zbulon faktin se Qeveria parafashiste serbe e kishte suspenduar gjeneralin Jovan Velimiroviç nga detyra për një kohë, duke shpallur se: “ka marrë pushim”. (AS. MUD. Sluçaj Jovana Velimiroviça 1879).
Për kthimin e shqiptarëve në trojet e tyre do të reagojë Ministri i Punëve të Jahstme të Portës, Safet Pasha, në shkallë provizore, sepse kishte probleme me varfërinë dhe kushtet nën të cilat po vdisnin muhaxherët shqiptarë nëpër Vilajet. Për këtë tragjedi Safet Pasha, iu drejtuar ambasadorit të Serbisë në Stamboll. Por, do të marrë përgjegje se: “shqiptarët vetë janë shpërngulë me dëshirë, sepse nuk mund ta duronin pushtetin e kryqit, sepse janë mësuar me gjysëmhënën, sepse kanë luftuar me të gjitha mjetet kundër ushtrisë sonë”. Kjo rrenë hipokrite pansllaviste serbe, ishte më tepër se parafashizëm, të cilin Fuqitë Evropiane si në orkestër e lejonin dhe e ndihmonin me të gjitha mjetet, hapur dhe në msheftësi, pa dallim Serbinë e “Naçertanisë” 1844 dhe Serbinë e “Depërtimit në det të vitit 1881. Lidhur me këtë është me rëndësi të dihet se: “Dikush ndihmonte Serbinë me para, dikush me oficerë, dikush edhe me armatim të rëndë, për t`i friguar shqiptarët dhe për t`i bërë më të dobët në frontin e luftës. Shqiptarët duhej të luftonin me pushkë, ndërsa serbët i digjnin fshatrat me topa të kalibrit të rëndë’’, shkruan V. Gjorgjeviçi në kujtimet e botuara, ku ka edhe dokumente autentike rrënqethëse, për një KrematorIum NDAJ NJë POPULLI. Në bazë të mijëra dokumenteve e them publikisht se: ato armë Serbisë marionetë ia siguronin pa pagesë të gjashtë fuqitë evropiane, pa dallim. Bile, ato bënin gara se kush po i ndihmon Serbisë më tepër. Të kuptohemi, se më së paku e ka ndihmuar Rusia!!! E vërteta, sa për sy e faqe si thuhet përfaqsuesi anglez dhe ai rus (Labanov) në Stamboll, do të sugjerojnë që shqiptarëve t`u mundësohet kthimi, por jo pushteti i Padishahut, për të patur hapësirë manovruese që të nominohen shqiptarët se nuk e durojnë pushtetin “kryqtar” të Serbisë, që doli si e pavarur nga Kongresi i Berlinit (1878). Dokumentet frenge, gjermane, ruse dhe italiane, flasin për këshilla mizorishë që siguroheshin sebët se nuk do të përgjigjen për asnjë krim që bëhej në emër të njëfar kryqzate të pashpallur zyrtarshit. Shqiptarët e Sanxhakut të Nishit, e them me kompetencë faktesh, se u shfarosën vetëm pse ishin të religjionit musliman. Kjo është e vërteta e pakontestueshme e Evropës së imperializmit parafashist. Në këtë “valle trishtuese dhe tragjike”, prinin sidomos diplomatët dhe politikanët francezë, kleri austriak, me qendër në Salcburg e Lozanë, dhe makineria masone e Londrës.
Lidhur me këtë shënohen në këtë kohë dy rryma politike “për” dhe “kundër” një shteti shqiptar: Një, “Që shqiptarët me asnjë çmim nuk është dashur të shpërngulen nga Sanxhaku i Nishit, sepse aty i është ngulë thika në trup Arbantësisë; qëndrim ky që e përfaqësonte Labanovi-rus dhe anglezi Goshen 1881”. Problem i Dytë: “Që shqiptarët duhet të vriten kudo që gjinden në Sanxhakun e Nishit dhe afër kufirit, që e përfaqësonte Ambasadori Francëz në Stamboll dhe e toleronin diplomatët e Vjenës, Berlinit dhe Romës. Tragjedia shqiptare do të mbetet plagë që kullon edhe sot. Parnadaj, vetëm mund të vajtohet historikisht në një lacrumantorium (Lotore pagane).Pra, shpërngula e shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit dhe disa viseve tjera është dhe mbetet, tragjedia më e madhe kombëtare shqiptare në shekullin XIX-të.
Çka prezanton mëtej Akademik Kristaq Prifti në veprën e tij monumentale
Në kreun e pestë, prezantohet ndarja administrative dhe statistikat e popullsisë 1881–1893. Edhe në këtë hapësirë të studimit monumental përthekohet popullsia në shkallë vilajeti, në shkallë sanxhaqesh dhe kazashë. E shënojmë këtu, se gjatë kësaj kohe standardizohet koncepti territorial –administrativ: Vilajet-Krahinë; sanxhak-qark; kaza-rreth; nahi-komunë; lokalitet, kuptohet me një variabile, sepse Stambolli kurrë nuk mbante ligjësinë konstante në amplituda kohore të gjata përpos sheriatit. Kjo është koha e tragjedisë më të dhimshme shqiptare. Me një anë okupatori anadollak me 16 000 procese gjyqësore kundër akterëve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit 1879-1986, në anën tjetër fuqitë evropiane me ekzekutorët serbë ishin ata të gjithë që e finalizuan tragjdeinë shqiptare, e cila shpëtoi çka mund të shpëtohet më 28 XI 1912.
Kaptina e gjashtë, përthekon popullsinë në shkallë vilajeti nga viti 1896 e deri më 1900, pa lënë anash sanxhaqet e Shkupit me kazatë përkatëse; Sanxahku i Prishtinës me kazatë përkatëse; Sanxhaku i Prirenit me kazatë përkatëse; Sanxhaku i Pejës me kazatë përkatëse; Sanxhaku i Jenipazarit me kazatë përkatëse dhe Sanxhaku i Plevlës me kazatë përkatëse. Në këtë kaptinë pas prezantimit të austriakut që regjistrimi të ketë poentën e përkatsisë kombëtare, tani shënohet edhe një risi duke siell rezultate sipas gjinisë, sipas grupmoshës, sipas përkatësisë fetare dhe strukturës etnike. Tani duhet të theksojmë se Vilajeti –Krahina –provinca i kishte në krye administratorin absolut me organet e vilajetit që quhej Vali. Sanxhaku-qarku –distrikti, i kishte organet e veta administrative që drejtoheshin nga myteserifi. Kazaja –rrethi-arrondismenti i kishte administarorin e saj që quhej kajmekam. Nahija- komuna-kantoni, i kishte administraorin e vet që quhej Mydyr. Lokalitetin, vilazhinë e drejtonte administratori që quhej muhtar–kryeplaku– (kryebashkiaku jo në kuptimin e sotëm).
Në kreun e shtatë, paraqitet Vialjeti i Kosovës me statistika nga viti 1902 e deri më 1904. Lidhur me këtë kur të studiohet popullsia e Perandorisë Osmene deri më 1908, përkatësisht deri te Rrevolucioni Xhonturk, popullsia provohet me dinakëri të denominohet se përbëhet prej dy taborreve “kundërshtare”, dukuri kjo që ishte edhe shumë më herët, por që tani theksohet për shkaqe politike në Milet–qytetarë myslimë dhe Milet–qytetar –Zëimë-i krishterë. Struktura etnike sikur provohet me forcë që mos të prezentohet fare, por ajo mbetet se mbetet dhe nuk mund të injorohet. Këtu qëndron ana reaksionare e perceptimit dhe trajtimit të politikës kombëtare nga ana e xhonturqëve, filozofi politike kjo që e sollën xhonturqit nga Parisi si “risi polike moderne”, në stilin e maskuar të Rrevolucionit Francez: liri, barazi vëllazërim, parullë kjo që komunistët jugosllavë ia suspenduan shprehjën LIRI dhe e konvertuan si “Vëllazërim – bashkim”.
Vetëm njohësit e shkëlqyer si Selami Pulaha, Skender Rizaj, Kristaq Prifti, do të dëshmojnë aftësi të gjejnë rezultatntën e përkatësisë kombëtare në këto mjegulla politike anadollako-franceze. Sa kam informta një studim krahasimtar për Mesjetën (1455), është kah e përgatitë Iliza Rexha, sepse në botimin e rezultateve të regjstrimit të popullsisë së asaj kohe janë bërë shumë FALSIFIKIME, me qëllime politike me rastin e leximit të dokumentit bazë. Ky botim do të ishte edhe një fundament bazë për këtë TAPI të Kosovës.
Në kaptinën e tetë, prezantohen statistikat e përgjithshme të Vilajetit të Kosovës në vitet 1905-1907. Pasatj, studiuesi mund t`i sigurojë statistikat e popullsisë nëpër Sanxhaqet e Shkupit me kazatë përkatëse; Sanxhakun e Prishtinës, me kazatë përkatëse; Sanxhakun e Prizrenit me kazatë përkatëse; Sanxhakun e Pejës me kazatë përkatëse; Sanxhakun e Senicës me kazatë përkatëse dhe sanxhakun e Plevlës me kazatë përkatëse. Në lidhje me faktet statistikore që prezantohen të plota për herë të parë, studiuesit mund të informohen në detale lidhur me Defterin e vitit 1910, lidhur me regjistrimin e popullsië dhe të pronës. Këto rezultate nuk e ndryshojnë proporcionin e përqindjes së popullsisë në nivel Vilajeti. Prandaj, autori jep përfundime udhëzuese definitive, duke përmbyllë këtë studim monografik monumantal me kërkesa që studimet nuk duhet të ndalen, sepse shkenca mbetet “oqean” i pafund.
Si përfundim, duhet të konkludojmë se më 3 korrik 1910 me urdhër të Sulltanit, Valiu i Kosovës, Maxhar beu, do t` i themelonte 41 komisione shtetërore për ta bërë regjistrimin e popullsisë (nefusëve) dhe pronave në përgjithësi në Vilajet. Valiu i Kosovës, Maxhar Beu, për opinion kishte lëshuar këtë informatë për themelimin e komisioneve profesionale. Çdo komision përbëhej prej dy sekretarëve (funksioni i parë dhe funksioni i dytë), të cilët ishin profesionistë për çështje të tapive. Komisionin pastaj e përbënin edhe një nëpunës i Gjyqit të Sheriatit, dy gjeometër dhe dy antarë në cilësinë e dëshmitarëve, kur kontrolloheshin tapitë dhe numroheshin nefusët. Detyra e tyre ishte që ta bënin regjistrimin e pronës dhe të tokave të tjera në Vilajet. Me rastin e regjistrimit, poseduesi, thuhet në dokument, është i detyruar t`ia dëshmojë komisionit (2+1+2+2) personalisht dokumentin zyrtar mbi pronën. Komisioni duke u konsultuar me Këshillin e fshatit (muhtarin dhe një fshatar ndër më të vjetrit), për ta vërtetuar saktësinë e dëshmisë duhet të tregojë dokument zyrtar dhe pastaj prona regjistrohet në Regjistrin kryesor në emër të pronarit. Këtë realitet, politika pansllaviste serbe e kundërshtonte, sepse aspironte në politikë koloniale që e zabtoi në vijim, deri më 1999.
Sa i takon pronave që shfrytëzohen përmes vërtetimeve (pa tapi përkatëse) me të cilën do të dëshmohej e drejta e pronës si dhe pronat e fituara nga FALJET (këtu Komisioni kishte të bënte me statusin e muhaxherëve që në Kosovë nuk ishin të pakët, me fajin e Serbisë, sepse i kishte dëbuar me dhjeta mija familje nga Sanxhaku i Nishit dhe Pirotit), çështja, udhëzohet Komisioni: “Duhet të zgjidhet përmes dëshmisë së Këshillit të fshatit, ku dorëzan (dëshmitar) do të figuronte Muhtari (kryebashkiaku). Kjo do të thotë se Këshilli i Fashtit, duhej të dëshmojë se në emër të kujtë është e regjistruar prona më parë dhe në çfarë mënyre i është dhuruar pronarit të ri, përkatësisht duhet të dokumentohet se kush është pronari i vërtetë me TAPI. Sa u takon pronave që figurojnë në emër të dikujtë tjetër dhe dorëzimi i tyre është bërë përmes vërtetimeve të rëndomta, ose poseduesit (shfrytëzuesit) nuk kanë kurrfar tapishë me të cilat pranohet e drejta e pasurisë (pronës), Këshilli i fshatit dhe lagjes nëpër qytete vendosë definitivisht me këto kushte që vijojnë. Në rast kontesti rreth pronës, kur komisioni nuk mundet të gjejë zgjidhje, çështja kalon në kompetencë të gjykatës. Por, gjykatat kanë për detyrë, thuhet në dokumente, t` i marrin rezultatet e komisioneve kompetente.
Pas kryerjës së regjistrimit, Komisioni kishte për detyrë që seclin posedues ta bëjë me vërtetime të reja dhe të vjetrat t`i grumbullojë për ruajtje me afat të pacaktuar. Dokumentet e vjetra i mbeteshin të bashkangjitura atyre që jipeshin si të reja. Komisioni kishte për detyrë që pronat t`i vlerësojë se çfarë çmimi kanë (1910). Kundër lartësisë ose ultësisë së çmimit, poseduesit mund të ankoheshin me dokumente në gjyq, e duke dëshmuar të dhënat më të vjetra. Në dokumente jipet edhe verdikti rreth disa pronave që i kërkonin serbët, që i kishin lëshuar më 1878, duke u vendosë në Toplicë, në pronat shqiptare në Sanxhakun e Nishit dhe Pirotit, por pa pasur mundësi t`i mbulojnë kurrë, sepse në numër ishin shumë të pakët në krahasim me shqiptarët e masakruar dhe deportuar. Madje, nga çdo kaza më së shumti ishin nga 3 deri në gjashtë familje. Kurse nga Sanxhaku i Nishin, Sanxhaku i Pirotit dhe qyetet figuronin mbi 28 000 familje shqiptare që kërkonin të kthehen, por që Serbia zyrtare brutalisht i refuzonte, sepse ia kishte falë atë të drejtë Kongresi i Berlinit (1878). Lidhur me këtë, duhet të japim shifrën e saktë nga dokumentet serbe se nga Kosova në Serbi ishin shpërngulur 1215 familje me prona pa tapi dhe pa dokuemente valide. Lidhur me këtë çështje të shtruar nga qarqet diplomatike serbe (dragomani i Konzullatit serb në Shkup), Valiu i Vilajetit të Kosovës, kishte lëshuar një përgjegje me shkrim se: “Çështja e pronave kontestuese që është minore kur janë në pyetje serbët, do të zgjidhet në mënyrë diplomatike në mes qeverisë së Stambollit dhe asaj të Beogradit, sepse Qeveria turke për këtë çështje nuk kishte siell kurrfar vendimi siç kishte vendosë për emigrantët bullgarë. Kjo ka ndodhë, thekson, Valiu Maxhar beu se në tridhjetë vitet e fundit emigrantët serbë, kanë shkuar në Serbi dhe janë vendosë në pronat e shqiptarëve shumfish më të vlefshme dhe i kanë shfrytzuar pa paguar, kurrfarë takse, çështje kjo që e ka favorizuar vet pushteti i Beiogradit. Proporcioni i kontestit të këtyre pronave është 1 familje serbe “barzohet”, me 2 800 familje shqiptare. Në fund Valiu e jep edhe këtë konkluzë nga Komisioni qendror dhe 41 komisonet në terren se regjistrimi i nefusëve (banorëve-qytetarëve) po shkon normalisht me përjashtim të Llapit dhe Drenicës, ku komisionet zyrtare të pushtetit nuk lejohen të hyjnë, sepse janë lëshuar disa dënime me vdekje, për shkak të kryengritjes në mars-prill 1910. Në fund, thuhet në raport, regjistrimi në Vilajet po shkon normalisht nga Jenipazari e deri në jug. (DASIP. Pov. Nr. 31. 5 VII 1910, Raport special i nënshkruar nga J. M. J).
Fati i dokumentacionit nga regjistrimi i pronës dhe popullsisë më 1910
Dokumentacioni i përpiluar nga Komisionet do t`i dorëzohet Komisionit Qendror më 8 XII 1910 në Shkup në prani të Valiut. Dokumentacioni për shkak të neglizhencës, do të mbetet aty, thuhet në disa informata zyrtare. Me rastin e okupimit të Vilajetit të Kosovës nga Serbia (tetor 1912), dokumentacioni, sipas një informate do të bartet në Beograd. Por, i njëjti dokumentacion, pas okupimit të Beogradit më 1915 nga Austro-Hungaria, dokumentacioni do të bartet në Vjenë, do të na thotë, R. Chvanke. Lidhur me këtë, një verzion tjetër “dëshmon”, se dokumentacioni për regjistrimin e nefusëve (qytetarëve) dhe të pronave nga viti 1910, është transferuar nga Shkupi në Sofje më 1916. Në tërë këtë “mjegulli” politike, një e vërtetë duhet të publikohet se numri i popullsisë dhe përkatësia e pronave, ishte në shkallë ABSOLUTE në favor të shqiptarëve. Mu për këtë dhe jo vetëm për këtë, Mbretëria e Serbisë dhe Mbretëria e Bullgarisë kanë pasur interes, që dokumentacionin mos ta dorëzojnë, të mbetet informatë inkognitive sepse, pastaj shpërndarja e mjegullave politike është më e lehtë. Sa i takon Vjenës duhet të themi se pengesë do të na thuhet ishin dhe mbeten gjithëmonë: “gjuha e vështirë për zbërthim”. Ajo gjuhë kurrë nuk ka qenë “pronë” shkencore në Vjenë. Së këndejmi, vepra MONUMENTALE e Akademik Kristaq Priftit, Popullsia e Kosovës 1831-1912, është një forcë vigane që i shpalosë të gjitha dilemat se çka ishte dhe është Kosova. Vepra e Akademik Kristaq Priftit, “Popullsia e Kosovës 1831-1912”, është një vrejtje srioze shkencore dhe kombëtare për të gjithë ata që i njohin germat arabe dhe shenjat osmanishte e NUK BËJNË ASGJË. Kombi nuk mbahet nga “dietarët me dije”, që moralizojnë duke na siell mjegulla për të kaluarën. Pra, Kombi dhe ZOTI gëzohen atëherë kur i ndihmohet së vertetës objektive, për ta gëzuar kombi atë që i takon. Vepra monumentale e Akademik Kristaq Priftit, i ka siguruar Kosovës atë që i takon shkencërisht. Ia ka siguruar TAPINË e KOSOVËS, sepse Kosova është burimisht një NYJE, ku aleancat fetare dhe besimet me rreshtime politike shkrihen para realitetit BESË, për të mbijetuar ndaj të gjitha mësyemjeve koloniale.
Tradicionalisht për Kosovën është shkruar si një “tokë e premtuar”, e gjetur nëpër dokumente sidomos duke fetishizuar të ashtuquejturën “Luftën e Kosovës 1389”. Kjo “luftë” që deshifrimi i dokumenteve osmane e lakuriqon, e nxjerr, e sheshëzon si “luftë” e pandodhur fare, (sipas dorëshkrimit të pabotuar të Gergie Ostrogorskit, Historia Vizantije”, si luftë që është zhvilluar në mes Sulltanit shumë të drejtë dhe fëmijëve lakmiqarë ballkanikë për fron, shumë shpejtë do të objktivizohet, nëse dëshiron Stambolli, sepse e posedon të vërtetën në arkivë. E themi këtë sepse, qarkullimi i informatave sidomos në shekullin XIX ishte një “e vërtetë e burgosur”, pa dritë, pa informacion jete. E pra, libri i Akademik Kristaq Priftit për shekullin XXI, jep informacionin e jetës së jetuar, e zhveshë jetën imagjinare dhe të projektuar nëpër kancalaritë e Beogradit, Peterburgut, Stambollit e gjetiu nga bestytnitë shoviniste serbe, sidomos. Çka është shumë domethënse, vepra MONUMENTALE e Kristaq Priftit, çështjes nuk i vë pikë, por kërkon informacione jete, që jeta të vazhdojë sepse kjo trevë Dardane nuk mund të mbetet “Tokë infinitive-tokë e paligjëshme”, për të krijuar Beogradi shansa që ta riokupojë, si pretendojnë të japin çmime serbët sa herë që shqiptarët luftuan dhe lanë prova të pa kontestueshme se e kujtë ishte dhe është e do të jetë kjo trevë e pasur dhe e varfër, e dobërt dhe e fuqishme, në tërë historinë e saj, sepse këtu, mu këtu të gjitha pernadoritë e kanë thyer qafën. Lidhur me këtë, në bazë të dokumenteve që i posedojmë, duke u friguar rreth ngritjes së çështjes së pronave shqiptare në trevat që ia dhuroi Principatës së Serbisë Kongresi i Berlinit (1878), konsullatat e Serbisë në Shkup dhe Prishtinë (1905-1908) do t` i nxisin nja 316 familje serbe që të ankohen te valiu i Kosovës ndaj “uzurpuesëve shqiptarë”. Por, kur mësuan përgjegjën se cilat janë faktet e pronësisë, Beogradi pushoi së kërkuari “kompenzimet”(1908). Në lojë për kërkim të “kompemzimit” mbeti vetëm Manastri i Deçanit me programin fashist “Çka dëshiron Serbia më 1911”. Këtë program Serbia e realizoi me fuqinë e armëve (tetor-nëntor 1912) , me përkrahjen e fuqishme të Fuqive Evropiane (Rusi, Francë, Angli-Antantë; Gjermani, Austrohungari, Itali-Boshti), pa asnjë reagim, por me instruktorë oficerësh kulminatë nga të gjashtë Fuqitë. Këtë realitet të tregtisë me toka shqiptare e vërtetoi Konferenca e Londrës (1913, sidomos Marrëveshja e 15 shkuritit 1913 dhe ajo e Londrës nga 26 prilli 1915).
Në këtë kohë, gjithnjë sipas dokumenteve evropiane (Vjenë, Paris, Peterburg, Beograd, Stamboll…), Mbretëria e Serbisë dhe Malit të Zi, do t`i fillojnë tri operacione : ta deportojnë popullsinë shqiptare sidomos të Vilajetit të Kosovës dhe Manastirit në Anadoll, dhe për këtë i ndihmuan 395 anije evropiane (i deportuan rreth 350 000 frymë qytetarë shqiptarë, duke mos i llogaritur fëmijët që i kishin nën 6 vjeç dhe ata që kalun nëpër rrugët tokësore-HB); për kolonizimin dhe sllavizimin e Kosovës dhe për konvertimin e të gjithë shqiptarëve të “mbetur” në “pravosllavë”, sidomos në Zonën e okupuar nga Mali i Zi, por që pas kryerjes së konvertimit në Rrafshin e Dukagjinit vinte në radhë pjesa tjetër që e kishte okupuar Serbia, me qëllim denacionalizimi. Në këtë nyje me “tri lidhësa”, ka vazhduar politika e “Naçertaniesë” gjatë gjithë shekullit XX-të. Triumfin e kësaj lufte e ka penguar vetëm lufta dhe dëshira e shqiptarëve për të jetuar në vendlindje. Tapinë e asaj vendlindjeje me këtë vepër monumentale e ka siguruar Akademik Kristaq PRIFTI. Serbia zyrtare kurrë nuk ka qenë e interesuar që të dihet përkatësia e PRONËS dhe numri i popullsisë sipas përkatsisë kombëtare nga viti 1910, sepse faktet nuk ishin në favor të saj. Mu për këtë, “shkenca” politike dhe rreligjioze serbe, ka luftuar me çdo mjet që numri i shqiptarëve në ish Vilajetin e Kosovës të mbetet temë tabu. Tani letrat janë të hapura dhe Libri i Akademik Kristaq PRIFTIT flet vet me fuqinë e argumentit.
Ta ketë pra këtë monumnet shkencor çdo bibliotekë, çdo familje, çdo njeri patriot që i thotë veti shqiptar, që zemra i rrah shqip, që mendja i rimon shqip, që fëmijët e fëmijëve i flasin dhe do t`i flasin shqip, sepse Kosova nuk ka krijuar komb tjetër me luftën e saj të drejtë, përpos që ta vërtetojë se jemi shqiptarë të Shqipërisë së moçme, Shqipërisë linguistike dhe natyrale. Le ta lexojnë këtë libër monument edhe ata që janë kundër shqiptarëve-kundër së vërtetës, pse jo. Ne jemi të gatëshëm para botës së civilizuar ta mbrojmë vetëm të vërtetën. E pra intelktualë, klerikë dhe ylema që i thonë veti, çka keni kontribuar në leximin dhe deshifrimin e nja një milionë dokumenteve në osmanishte, përgjegjën e pret kombi. Akademik Kristaq Prifti, Selami Pulaha, Skender Rizaj me sutudentët e tyre e kanë hap rrugën. Ju e keni tani e tutje timonin në dorë. Shekulli XXI është dhe si duket do të jetë shekulli i informatës. Kush e ka informatën do të ec përpara, qoftë edhe nga shekujt e kaluar. Kristaq Priftit, Kosova dhe populli që jeton në te i është mirënjohës e falenderues për sigurimin e TAPISE, që nuk do të ketë gjykatë as forcë që ta kontestojë më. Krenohem që isha dikur (1972) e jam edhe sot student i tij prej të cilit mësohet, mendohet dhe shkruhet, se çka është shkenca.
Çështja e “dominiumit dhe imperiumit” me konventa ndërkombëtare
Mbretëria e Serbisë përpjekjet për shfarosjen e popullsisë shqiptare nuk do t’i pushojë as në shekullin Njëzetë. Do të marrë kohë pas kohe fushata duke bërë sërish pazare me Turqinë, që shqiptarët të deportohen në Anadoll me fuqinë e shtetit me detyrim, sidomos më 1913. Fushata e dytë, pas vitit 1877 e dëbimit të shqiptarëve, do të ngjajë pas Luftës ballkanike në tetor 1912. Rrezultati ishte mbi 500 000 shqiptarë, turqë, çerkezë dhe boshnjakë të deportuar. Fushata e dytë ishte 1918-1941, arrinë deri aty sa që më 1938 Mbretëria e Jugosllavisë do të lidhë Konventë me Republikën e Turqisë, për t`i deportuar shqiptarët e robëruar nga 1 prilli 1939 e deri në prill 1944 në Anadoll me detyrim (Konventa është botuar në origjinal më 1980 në “Gjurmime Albanologjike”, Prishtinë). Siç dihet këtë konventë fashiste e pengoi Lufta e Dytë Botërore. Të njëjtën do ta “ratifikojë”, në mënyrë orgjinale më 1953 J. B. Tito me Ministrin e Punëve të jashtme të Turqisë, Fuat Kyprili, që quhej “Marrëveshja Xhentelmene” për deportimin e shqiptarëve në vilajetin Mysh të Anadollisë. Edhe këtë Marrëveshje e kam botuar të plotë, aq sa dihet. Lidhur me këtë duhet theksuar se shefi i Gjeneral Shtabit të Turqisë, gjenrali Jamot, do t`i thotë gjeneralit Jugosllav Jakshiq tekstualisht më 1953 në Ankara: “Jam krenar që jam takuar dy herë me Hitlerin. Turqia në Luftën e Dytë Botërore ishte neutrale. Por, na i dërgoni sa më parë ata Arnautët dhe nëse ngrisinë kokë si po thoni ju, ne do t`ua bëjmë më zi se Hitleri Hebrenjëve”. (Dokumenti posedohet: Shiko “Pakti Ballkanik 28 II 1953 në Ankara, Jugosllavi, Greqi, Turqi; Plani për ndarjen e Shqipërisë në mes Jugosllavisë dhe Greqisë, dhe plani politik i panjohur kurrë për shfarosjen e shqiptarëve në Jugosllavi-d. pov 1953 KEF)). Ja lexues i nderuar se për të katërtën herë, po na përgatitej kasaphanja për shqiptarë, sikurse ajo e Sanxhakut Nishit më 1877. Serbia pra nuk ndalet as sot dhe nuk besojë se do të ndalet nesër, sepse sponzorët i ka religjiozë dhe politikë.
Më 1999 provoi për herë të fundit të na shfarosë dhe bëri gjenocid të paparë. Ky realitet është prezent në çdo faqe të librit monumnetal të Kristaq PRIFTIT, që historia mos të përsëritet si tragjedi, kuptohet gjatë shekullit XXI. Libri në fund paraqet një regjistër të emrave që dëshmon për seriozitetin dhe përkushtimin shekncor të autorit. E urojmë dhe e përgëzojmë për këtë punë vigane në shërbim të së vërtetës objektive shkencore. Në fund, duhet të theksojmë se Akademik Kristaq PRIFTI ia ka vu themelet demografisë historike si shkencë ndihmëse e historisë. Me këtë monografi ka vërtetuar se kjo shkencë e re ka një vend të merituar dhe mbetet pikmbështetje kryesore për Tapinë e Kosovës dhe për Kombin Shqiptar.
Post skriptum: Në kohën e fundit po qarkullon një teori e gjasave historike: Pse drejtuesit e Kryengritjes në Vilajetin e Kosvës, prill-gusht 1912, nuk e Shpallën Pavarësin e Shqipërisë në Shkupin e çliruar. “Akuzuesit”, madje i nominojnë me emër dhe mbiemër kush ka “penguar”, duke mos e ditur se e akuzojnë edhe Hasan Prishtinën, si udhëheqës i pakontestuar i shqiptarëve kryengritës. E vërteta është kjo. Më 26 gusht 1912 arritën TRE diplomatë në Shkup dhe i filluan bisedimet me Hasan Prishtinën. Kërkesa e diplomatëve: francezi, austriaku dhe rusi, ishte, këtë “aksiomë” politike e deklaroi francezi: “Çfarëdo rezultati të ketë lufta juaj, ndryshimin e kufijëve të Perndorisë Osmane, nuk e parnojmë. JU zotëri Hasan Prishtina, duhet ta demobilizoni ushtrinë tuaj, që nesër”. (DASIPB, A “ODSEK” 1912; Arkivi i Francës, viti 1912-Albania/28 XI 1912 dhe fat i tokave shqiptare, sepse në Vlorë ishin përfaqësuesit e të gjitha trojeve shqiptare nga Mitrovica e Peja, nga Ulqini e Konica e deri në Kumanovë”. E pra, fajtor për mos shpalljen e Pavarësisë në Shkup ishin gjashtë Fuqitë Evropiane, në emër të të cilave foli diplomati francez. (Posedohet dokumenti i takimit Hasan Prishtina me shokë në Hotelin “VARDAR” Në Shkup. E Shtrojmë pyetjën: PSE u PRANUA ndryshimi i kufijëve të Perandorisë Osmane pas dy muajve (tetor, nëntor 1912) nga këto Fuqi në favor të falangës sllavo-ortodokse, e në dëm të tokave shqiptare? Përgjegja është shum e thjeshtë: Ujku kishte vendosë me e përbi qingjin, në vathin e vet. Dhe po e shtroj edhe një pyetje: Cilat qarqe e patën akuzuar Hasan Prishtinë se: “po mbante fjalim më 28 XI 1912 në Pralamentine Turqisë, pikërisht në ditën kur po Shpallej Pavarësia e Shqipërisë etnike në VLORË”. Edhe këtë akuzë e kam kthyer me këmbë kah dielli, sepse Hasan Prishtina ishte burgosur nga ushtria serbe në Shkup, më 6 nëntor 1912, me 12 prijsa shqiptarë, e që janë liruar më 1 prill 1913. (Posedohen dokumentet në original). Por, shtrohet një pyetje tendencioze: Kur u shpërbë Parlamenti i Turqisë (në fund të vitit 1911)?, kur u mbajtën zgjedhjet parlamentare të Perandorisë, dhe pse Hasani nuk u zgjodh deputet fare, sepse ishte nën akuzë si kryengritës. E si mundet njeriu i dënuar me vdekje, i pazgjedhur deputet fare, të hynte në Parlament dhe të mbante fajlim më 28 XI 1912. Madje edhe ta kërcnojë Stambollin. Po kjo akuzë e montuar bëhet me dy baza: t’i hasmojë Shqiptarë si anarkist. Këso kurthash janë ngritë tutje dhe mund të ngriten edhe sot, kur disa laro të korruptuar, sidomos ndaj UÇK-së antiafshite dhe çlirimtare, nuk po lënë gur pa lëvizë për të montuar akuza, e madje duke themeluar edhe Gjykata raciste. Këso atentatesh po përgatiten edhe sot kudër UÇK-së, sepse nuk duan që lufta e drejtë e saj, të jetë model i lirisë dhe çlirimit të çdo populli, nga robëria.
Akademik Prof Dr Hakif Bajrami, Nëntor 2020, Prishtinë
