Dilaver Goxhaj: Njeriu dhe mirënjohja e qenit

“Qeni – virtyti, ngaqë nuk mundi të bëhej njeri,

u shndërrua në kafshë”. Viktor Hygo

Më lindi ideja të shkruaj për mirënjohjen e qenit, pasi kohë më pare, gjatë luftës në Kosovë, pata rastin të përjetoja një ngjarje që më është rrënjosur në kujtesë. Gjatë luftës ne, si Shtab i Përgjithshëm, ishim të detyruar të zhvendoseshim shpesh herë sa në një drejtim në tjetrin, të ndarë në disa grupe, për të qenë sa më pranë formacioneve luftarake. Në të shumtën e rasteve rruga na binte të kalonim nëpër fshatra.

Në periudhën kulmore të luftës, kur NATO u angazhua duke sulmuar forcat serbe në Kosovë nga ajri, me aviacion dhe raketa Tomahouk nga deti, ushtria serbe kaloi në strategjinë e “tokës së djegur”, duke i shpopulluar fshatrat shqiptare të Kosovës, ndërsa ne të çlirimtares, për ta bërë të pamundur këtë strategji serbe sulmonim, me sa mundnim, në shpinë forcat policore dhe ato të ushtrisë serbe. Megjithatë, shumica e fshatrave shqiptare po boshatiseshin gjithmonë e më shpejt nga njerëzit. Më së shumti kjo dukuri u vërejt në Rrafshin e Dukagjinit, në fshatrat e Prizërenit, Suharekës, Malishevës, Drenicës, Nerodimes, Llapushës, Jezercës etj. Nëpër këto fshatra gjeje veç qen e mace të egërsuara, ndërsa lopët e delet i kishte marrë ushtria sërbe, për nevoja llogjistike të saj.

Qysh në rastin e parë të këtyre lëvizjeve vura re se qentë në Kosovë ishin shumë të mëdhenj në shtat. Më vonë e mësova se janë qen për ruajtjen e kopeve dhe janë të racës shqiptare, të njohtur me emrin “Qentë e Sharrit”. Sharri është masivi malor, i cili fillon në jug-perëndim të Kaçanikut dhe përfundon në malin e Korabit, ose më saktë deri te gryka e Radikës, nëpër të cilën kalon rruga që del nga Dibra për në Kërçovë, Gostivar e Strugë. Sharri ka bjeshkë shumë të përshtatshme për kullota verore.

Porsa hynim në fshat, qentë e shtëpive dhe të ish staneve afroheshin gradualisht dhe e shoqëronin kolonën tonë të marshimit anash e larg, deri sa bindeshin se ne nuk i përzinim. Kur dëgjonin bisedat tona, të cilat, kuptohet që bëheshin në shqip, u delte ndrojtja dhe afroheshin, derisa kishte raste që futeshin mes kolonës e nëpër këmbët tona. Kur ne nuk u përzinim ose i përkëdhelnim, na shoqëronin gjatë gjithë marshimit, derisa delnim nga kufijtë e fshatit. Ishte interesante, që qentë nuk e braktisnin fshatin edhe pse të zotët e tyre ishin larguar!

Por ajo që më bënte përshtypje më së shumti, ishte se ata qen qenë shumë të lartë, sa që mua më vinin deri në brez. Duke e ditur se kafshët shtëpiake japin dashuri pa kushte, unë i ledhatoja ose u jepja ndonjë galetë nga ato që mbaja në xhepa gjatë marshimeve të gjata. Këtë veprim e bëja më së shumti për të mos më penguar gjatë ecjes.

Në rastin kur kaluam nëpër fshatin Zborc, ditët e para të muajit prill 1999, njëri prej këtyre qenve u miqësua aq shumë pas meje sa nuk m’u nda as edhe një ditë, derisa mbaroi lufta. Ndodhte që në shumë raste t’i jepja ushqim nga racioni im. Edhe kur flija, ai shtrihej afër meje, te koka ose te këmbët e mia, dhe nuk lejonte kënd që të më afrohej kur isha duke fjetur, ndërsa kur isha zgjuar, sa herë afrohej ndonjë person i panjohtur më parë nga qeni, më delte përballë dhe më shihte në fytyrë, duke kërkuar nga mua përgjigje, reagimin tim. Porsa unë buzëqeshja, ai largohej dhe rrinte anash.

Më një prej atyre ditëve të luftës, kur ndodheshim në fshatrat e Topillës, m’u desh të isha drejtpërdrejt në vijën e frontit, ku luftonte një pjesë e batalionit autonom të Shtabit të Përgjitshëm, nën komandën e komandant Gurrit, Jetullah Qarri. Qeni nuk m’u nda as atje, edhe pse bëra çmosë që ta largoja. Rrinte përfund transhesë, te këmbët e mia. Sa herë që unë qëlloja me automatik, ai bënte të delte nga transheja, duke nxjerrë tinguj interesantë, por që unë rrallë e përqëndroja vemendjen për ta qetësuar atë.

Në javën e parë të muajit maj 1999 ndodhi që u kthyem në bazën kryesore të SHP, në fshatin Divjakë të Drenicës së Poshtme.

Kuptohet që qeni nuk na u nda prej meje.

Kur mbaroi lufta dhe ne si Shtab Përgjithshëm vendosëm që të marshonim me kolonë makinash për në Prishtinë, një ditë më herët ua besova qenin grupit të luftëtarëve që do të rrinin ende atje, për të ruajtur një pjesë të materialeve logjistike, derisa të gjenim vendet e përshtatëshme për t’i sistemuar në Pristinë, ku dhe u vendosëm. Krahas porosive të tjera, grupit të rojeve u lash edhe qenin në përkujdesje, duke i porositur që, kur të ktheheshin banorët e shpërngulur t’ia besonin një prej atyre familjeve. Dhe ata ashtu kishin bërë.

* * *

Kaloi kohë dhe unë e harova historinë e qenit. Në 25 Gusht të vitit 2003, pas 4 vjetësh, më ra rasti të shkoja në afërsi të atij fshati, në Kleckë, në zonën e quajtur malet e Berishës, në përkujtim të pesë vjetorit të rënies së komandantit të Br 121 të UCK-së, Ismet Jashari-Kumanova. Pasi mbaruan ceremonitë e planifikuara, një shok lufte më morri mua dhe disa shokë të tjerë për të pirë një kafe të një i afërm i tij, në fshatin Berishë, me kërkesën e vetë fshatarit. Pasi u përshëndetëm me të zotët e shtëpisë, qëndruam në oborr, në formën e një lëndine, dhe atje pinim caj e bisedonim, të ulur në tokë. Kur në një moment ndjej një nuhatie kafshe nga prapa, në qafë, dhe instiktivisht kthehem për të parë se cfarë ishte. Pash se ishte një qen, por i zoti i shtëpisë e largoi atë me të folur dhe unë nuk i kushtova shumë vemendje.

Mirëpo, kur i zoti i shtëpisë tregoi se qenin ia kishin lënë ca luftëtarë kur i qe kthyer e gjithë familja pas lufte, mua m’u kujtua ngjarja dhe u ktheva menjëherë për të parë se nga shkoi qeni. Ai qe larguar 7–10m larg dhe rrinte mbështetur në bisht.

Porsa unë u ktheva në drejtim të qenit dhe e përqëndrova shikimin mbi të, ai u lëshua me vrap drejt meje. Të pranishmit u shqetësuan se mos u vërsul për të më kafshuar, por ata tingujt e tij karakteristikë që ia kisha dëgjuar atë ditë në transhe më bindën se ishte ardhje miqësore dhe, duke pritur qenin, u bëra shenjë me të dy duart, duke i hapur krahët anash, pasi nuk kishte kohë të shpjegohesha me fjalë, që të mos shqetësoheshin. Qeni më hodhi të dy këmbët e para në supe dhe filloi të më lëpinte fytyrën. Pasi e shkëputa dhe e shtriva te këmbët, duke e qetësuar nga gëzimi, u tregova atyre këtë që po ua tregoj edhe juve.

Kafshët shtëpiake, sidomos qeni dhe macet, janë të dobishme pasi ofrojnë emocione. Ato përkedhelen si me qenë fëmijë të vegjël që nuk rriten kurrë. Ata duan të argëtohen dhe të na japin dashuri pa kushte. Por vecanërisht qeni, pasi është e vetmia kafshë që nuk mund të jetojë gjatë pa ndihmën dhe përkrahjen e njeriut, sikundër mund të jetojnë kafshët e tjera shtëpiake: macia, kali, delia, dhia, lopa etj. Qeni, po nuk pati përkrahien e njeriut,….vdes. Ndoshta kjo mund të jetë edhe arsyeja pse qeni i qëndron aq besnik dhe i shpreh shumë mirënjohje njeriut. Ndoshta ngaqë është i bindur se jeta e tij varet nga pronari i tij. Por më së shumti kjo ndodh ngaqë qeni është kafshë shumë mirënjohëse. Jo më kot Viktor Hygo ka thënë se, “qeni është virtyti, ngaqë nuk mundi të bëhej njeri, u shndërrua në kafshë”.

Prandaj dhe popujt e qytetëruar kanë varreza të posacme për qentë e familjeve të tyre. Mirëpo, ka dhe popuj të paqytetëruar, të cilët, kur qeni u …vdes, duke qenë mosmirënjohës, nuk marrin mundimin t’i bëjnë qoftë edhe një varr të thjeshtë, një gropë, për ta… varrosur, por e hedhin në ndonjë përrua. Ndaj dhe ka mbetur shprehia: “E trajtoi si qen”, kur dikush tregohet mosmirënjohës ndaj dikujt që i ka punuar e shërbyer me besnikëri e përkushtim.

Prishtinë, 08.11,2003