Kufiri mes mitologjisë dhe historisë, shumë herë, figura të caktuara i ka lënë mes mitit dhe realitetit. Këtë kufi, as sot, shkenca bashkëkohore nuk ka arritur ta zhbëj argumentueshëm, në mënyrë që figurat e caktuara mitik t’i vendosi në rrafshin e historisë dhe me këmbë në tokë. Koj dukuri, nuk është handikap vetëm tek ne shqiptarët, por edhe tek të gjithë popujt e botës, të cilët bëmat madhore të figurave të tyre mitike, nuk kanë mundur t’i përcaktojnë qartë në kohë e hapësirë, përderisa mungojnë shënime, dokumente dhe kronik të kohës.
Këto bëma madhore, që popujt i kanë ruajtur në kujtesën e tyre, bartur me besnikëri nga brezi në brez, natyrisht herë- herë të hiperbolizuara dhe herë të mjegulluara, kërkojnë një shtjellimi adekuat të epokave mitologjike, qasje shkencore kjo, që mungon edhe sot tek ne shqiptarët, me aq sa kemi lexuar për Gjergj Elez Aliun, Doruntinën, Rozafën, Urën e shenjët e tjera. Kjo mungesë faktesh shkencore për figurat mitike, nuk kursen as Persët, as Romakët, as Grekët, as Alamanët, as Azurët, as Galët, as Valetët, as Ilirët- përkatësisht pasuesit e këtyre etnive.
Bie fjala; tek
Zviceranët, miti për Wilhelm Tellin, ruhet edhe sot e kësaj dite në të dhënat e
tyre historike si: “ Die Alte Eidgenosenschaft”, “ Gründungsmythen” etj. ku ishte bërë alanca-
lidhja- Bündnis, mes Kantoneve Uri, Schwyz dhe Unterwalden, për të kundërshtuar
të plotfuqishmit e kohës së Habsburgve, që sundoni në kohën: Römisch- Deutschen
Reich, Perandoria Romake- Gjermane. Marrëveshja mes këtyre tri Kantoneve për të
kundërshtuar Habsburgët, ishte bërë me 1 gusht 1291, që shënohet edhe sot si
dita kombëtare e Zvicrës.
Më pastaj, Mythos von “Rütlischwur”, ku sunduesit Habsburg, shfrytëzonin dhe
nënshtronin fshatarët. Në vazhdim, Wilhelm Telli, nuk ishte përkulur dhe nuk
kishte përshëndetur një flamur-leckë të Habsburgve, duke e ruajtur kështu
krenarinë e vet!
Der Herrscher Gessler- Sundimtari Gessler, njëri nga më gjakpirësit e Habsburgve, në shenjë hakmarrje, ia kishte vënë një mollë mbi kokë të birit të Wilhelm Tellit, dhe e kishte urdhëruar që ta qëllonte me heshtë!… Nëse do të dështonte, do ta godiste të birin në kokë, nëse do të godiste mollën, do t’i falte jetën- kështu i kishte premtuar Herrscher Gessler, Wilhelm Tellit!
Wilhelm Tell, para kësaj sprove të madhe, në mënyrë precize, kishte goditur mollën mbi kokën e të birit të vet!, por gjakpirësi, Gessler, prapë së prapë, nuk ia kishte falur jetën Tellit! Kjo ndodhi, që përplaset furishëm mes realitetit dhe mitit edhe sot, në tërë Confederatën Helvetike- CH, ruhet me plot fanatizëm. Janë qindra rrugë, godina, sheshe, male, institucione, pije të ndryshme, burime uji, Kështjella, klube sportive etj, që emrin Wilhelm Tell e mbajnë me respekt e krenari.
Adhurimi ynë nëpër kohë që haset kudo:
Ne, mitet i duam, dhe i kultivojmë po me aq fanatizëm, ani pse nuk kemi edhe gjithaq dokumente e kronika të shkruara të kohës. Bie fjala: Miti për Doruntinën, Rozafen, Arbërin, Urën e Shenjt e të tjera, që janë përcjellë besnikërisht nder brezni. Këto mite i mbajmë dhe shënojmë me krenari, kemi me dhjetëra sheshe, Kala, klube, Shoqata, grupime kulturore gjithë hapësirës sonë shqiptare etj. që mbajnë emrin e tyre, dhe kjo është e mrekullueshme që pasuron kulturën shqiptare gjithandej.
Paradoksi tjetër, që haset po ashtu kudo nëpër kohë, të vë para përgjegjësisë:
Ne, nuk respektojmë në nivelin e prekshëm, figurat tona me peshë kyçe në kohërat më të rëndësishme, që i dhanë kahen e duhur historisë dhe etnisë sonë shqiptare në Ballkan. Figurat historike këto, siç është ajo e Milush (Nikollë) Kopiliqit, e cila as gjëkundi në trevat shqiptare- gjithandej, nuk u përjetësua në nivelin e duhur?!
Milush (Nikollë) Kopiliqi, para së gjithash është figurë historike, me ëmë e
at, me grua e fëmijë, me farë e fis e katund, ishte Kopiliqas, nipash i
Likocit. Milush Kopiliqi, vdiq vetëm 16 vite para së të lindte Gjergj Kastrioti
ynë i madh!, Milushi, ishte bashkë-kohanik e bashkëluftëtar me Kastriotët,
Arianitët, Dukagjinët etj. me të cilët edhe kishin mbajtur Kuvende burrash për
t’u organizuar në mbrojtje të tokës, duke u betuar në fe, zot e atdhe! Milushi,
në Kopiliq, kishte shtëpi e katandi, kishte rend të organizuar. Pra kjo ishte
figurë madhore reale dhe aspak mitike, a nuk meriton më shumë kjo figurë?,
pyetje që shtrohet me sa zë kemi:
Çka është bërë deri me tani për figurën e Milush Nikollë Kopiliqit?
Sa shtatore janë ngritur për Milushin në trevat shqiptare, sa rrugë,
Institucione, sheshe, godina, shkolla ushtarake, mulli, lumenj, burime uji,
Muze, shoqata sportive, njësite ushtarake, shoqata kulturore, kuvende e të
tjera, mbajnë emrin e Milush Nikollë Kopiliqit sot!?… Duke u nisur nga fshati
i tij i lindjes e deri tek komuna e tij, më tej së kaç; drejt Prishtinës e
Tiranës, nuk ka as edhe një obelisk, as nam e nishan për këtë figurë, që popujt
të tjerë, shqyhen e zhgërryhen për ta përvetësuar ketë figurë kaq të madhe
historike!
Absurditeti dhe paradoksi shqiptar, që nuk kapërdihet me asgjë! Mjerim i
pashpjegueshëm intelektual, politik, kulturorë, filozofik dhe kombëtar!
Po, megjithatë nuk duhet të mohojmë çdo gjë; ka disa shkrime të historianëve tanë tek tuk, të paraqitura në ndonjë tryezë, por pa ndonjë peshë të zhurmshme historike. Ka disa këngë të mbledhura. Këtu duhet cekur kontributin e veçantë shkencor, që ka bërë autori Ahmet Qeriqi, me romanin e tij: “Guri i Betimit”, si dhe në punimet e mëhershme, kushtuar Milush Nikollë Kopiliqit, roman me peshë kronike- historike i zhanrit letrar. Në këtë roman, autori Qeriqi ka bërë shtjellimin e asaj periudhe epokale për shqiptarët, e ka bërë me guxim, me fakte e dëshmi të pakontestueshme, duke nxjerrë në sipërfaqe tërësinë e këtij rrafshi mbi gjashtë shekullor, që këtë mit e ka zbritur në rrafshin historik.
Milush Nikollë Kopiliqi, ka lënë kokën e Sulltan Muradit, në tokat shqiptare si dëshmi e historisë së një populli që nuk duron robërinë. Tani, nëse dikush e bëri një mur për Sulltan Muradin, pse ne, nuk e vumë nga një Gurë për Milush Kopiliqin, qoftë në fushëbetejë, qoftë në vendlindjen, qoftë në Komunën e tij, qoftë në Prishtinë, qoftë në Tiranë, ku mund të gjunjëzohemi para gurit dhe emrit të madhe të Milush Kopiliqit!…
