KUR POETI SHKON NË PËRJETËSI…
(HOMAZH PËR HYSEN GRAJÇEVCIN)
Shkoi në amshim Hysen Grajçevci (16 prill 1953 – 9 shkurt 2024).
Vdekja e një poeti nuk ka se si të mos përjetohet si humbje e dhembje në komunitetin e letërsisë dhe në shoqërinë më të gjerë. E ndiejmë veten se po varfërohemi edhe për një emër…edhe për një zë të veçantë. Ligështimi dhe varfërimi që ndiejmë, janë reagime të natyrshme përballë humbjes së një miku e krijuesi të dashur e të rëndësishëm për letrat tona.
1.
Të tillë e përjetuam edhe lajmin e sotëm për vdekjen e Hysen Grajçevcit (1953 – 2024). Ishim mësuar ta shohim nëpër shumë mjedise nëpër orë letrare kudo nëpër Kosovë, dhe në shumë mese edhe në Shqipëri e gjetiu. Vetëm ku na mungon një poet, i dimë vlerat e tij, fillimisht ato njerëzore e mandej, gjithsesi edhe ato poetike.
Poetët janë burime frymëzimi dhe inkurajimi për njerëzit, duke dhuruar ndjesi shpirti e mendjeje dhe duke reflektuar përvojat e tyre nëpërmjet fjalëve. Kur ata shuhen, familja, shoqëria dhe mjedisi letrar e humb një pjesë të rëndësishme të pasurisë së vet kulturore, letrare dhe emocionale.
Kur vdes një poet, e ndiejmë përjetimin e thellë të humbjes, por është rast edhe për një rishikim të vlerës së artit dhe krijimtarisë së tij. Secili poet ka një perspektivë të veçantë, një mënyrë të veten se si e sheh botën dhe si i shpreh përvojat e veta në aspektet vetjake, të jashtëzakonshme. Nëpërmjet poezisë, secili poet e dhuron zërin personal, origjinal… Poezitë janë si pasqyra e mendjes, që na lejon ta shikojmë botën nga një këndvështrim tjetër, që na bën të ndjehemi të lidhur më ngushtë me emocionet dhe mendimet që mund të shprehin.
Pra, humbja e një poeti është më shumë se vetëm një humbje e një individi; është edhe humbja e një perspektive unike dhe të pasurie kreative që ai përfaqëson. Dikush e ka thënë: “Një faqe e historisë humbet kur vdes një poet, por një tjetër hapet për ta mbajtur shenjën e tij në zemrat tona.” E Xh Rumi shton: “Kur vdes një poet, fjalët bëhen të shenjta, duke shpërbërë heshtjen me tingujt e tyre.” Le t’i lexojmë këtu se ç ‘thonë edhe dy poetë të njohur botërorë:
“Kur vdes një poet, kujtesa e tij shndërrohet në një lule e përjetshme që lulëzon në fjalët e tij.” (Pablo Neruda)
“Vdekja e një poeti është si një rrymë e nxehtë që shkarkohet në zemrat tona, duke na shkaktuar trishtim, por edhe duke na frymëzuar për të kujtuar.” (Maya Angelou).
Hyseni kishte diçka më shumë se ne të tjerët, diçka të pavërejtshme, të paimponueshme ai dhuronte respekt e nderim për Tjetrin, për miqtë krijues, më shumë se ne të tjerët; dhuronte mirëkuptim dhe dashamirësi, ashtu pavërejtshëm, krejtësisht i qetë, në shumë se ne të tjerët.
2.
(Intermexo: me Hysenin u njohëm nëpër orët letrare. Dy vite ishte më i ri se unë dhe gjithnjë, sa herë më shkruante apo kur takoheshim, më drejtohej me fjalën përnderuese: Bacë! E ndieja veten ngushtë. “Të një moshe jemi”, i thosha. “Je para meje, dhe e ndiej veten mirë kur të them kështu…është. traditë shqiptare që më i vjetri të nderohet me fjalën BACË… e me këtë fjalë i nderoj ata që kanë qenë të përndjekur e që kanë qenë të angazhuar për lirinë”… Flisnim, ndër të tjera, edhe Për Fazli Grajçevcin, për të cilin ka disa poezi dhe shkrime publicistike-dokumentare).
3.
Prej tij kisha nja dy libra, me sa e di aq edhe botoi: “Shpresë e përlotur” (2016) dhe “Nën strehën e fjalës” (2021). Nga shënimet biografike për të:
Hysen Grajçevci u lind më 16 prill 1953 në fshatin Hade, komuna e Kastriotit (ish Obiliqi). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, të mesmen-Gjimnazin “Ivo Llolla Ribar” (tani “Sami Frashëri”) në Prishtinë, fakultetin e filologjisë – dega letërsi dhe gjuhë shqipe, në Prishtinë. Që nga mosha rinore është marrë me shkrime, që i ka botuar në shtypin e atëhershëm: “Zëri i Rinisë”, Bota e Re”, “Fjala”. etj. Ka bashkëpunuar edhe viteve të fundit me shumë revista, gazeta e portale.
Të dy librat e poezive trajtojnë tema të ndjeshme dhe të ndryshme, e ku spikaten atdhesia dhe shqetësimet e kohës. Për më tepër, poezia shpesh luan një rol të rëndësishëm në rritjen e ndërgjegjësimit dhe në nxitjen e reflektimit mbi jetën, natyrën, dashurinë dhe shumë tema të tjera të rëndësishme.
Hyseni nuk është në mesin tonë, por shkuarja e tij në amshim shërben si shkak për ta vlerësuar më shumë artin dhe krijimtarinë e tij, dhe për të reflektuar mbi rëndësinë e kësaj krijimtarie.
Kujtesa për poetin, në këso çastesh, s’ka se si të mos e vë në dukje trashëgiminë e tij poetike, sado e pakët të duket ajo: mbetet e tillë me përjetësinë e frymës artistike, me frymëzimin që i nxit lexuesit e ata që e kanë njohur që ta kujtojnë dhe vlerësojnë. Poezia mbetet një dritë që ndriçon dhe frymëzon të tjerët nëpër errësirën e humbjes e që na ftojnë ta ndërtojmë të ardhmen; ajo dritë mbetet përjetësisht në rrugën e fjalëve të shkruara. Kësisoj, si shenjë të veten mban FJALËN edhe libri “Nën strehën e fjalëve”. Është Vlera e Fjalëve që i drejton shpirtrat në terratisje kohësh. Tashmë fjalët bëhen pjesë kujtese dhe, pse jo, edhe e historisë (ajo ka ndodhur e ndodh në secilin çast)… Në këso çastesh, humbja e poetit i ngjet një fjale që mbaron me trishtim e me heshtje, por vazhdon me pëshpërimat e amshueshme në kohët që vijnë. Detyrim yni mbetet kujtesa, dhe ky shkrim përkujtimor, si tribut miqësie krijuese.
4
Për fund, kësaj radhe, po vë këtu së bashku me poezinë, edhe një interpretim timin letrar për poezinë e tij kushtuar Fazli Grajçevcit:
Hysen GRAJÇEVCI:
LUFTËTARIT TË LIRISË
(Fazli Grajçevci)
Vdiqe për të mbetur testament lirie
Emblemë lindjeje në përjetësi
Mbi tëndin emër përkulen kohët
Në këtë̈ rras guri lexohen histori
Në gjirin e kësaj treve rritën e rritës e ndale
Ushqyer në jetë me kafshata të idhta pelimi
Me mushkëri të brumosura këndove ndër këto male
Për kalamajtë e leckosur ca lot ngashërimi
Vëlla e dijte se jeta në kandar mat vuajtjet pa nda
Shpresat e njeriut s’fiken dot me dhunim
Në rrugëtimin e sakrificës tënde
Mbi të gjitha Lirinë̈ e pate qëllim
Poezia kulmon me ndjesi për lirinë dhe luftën, për lirin si trashëgimia më e çmuar e brezave, që meriton të mbrohet me çdo kusht. Është kjo figurë emblematike e Kosovës, një “testament lirie”, siç thotë poeti, e që simbolizon angazhimin për lirinë dhe vlerat që shërbejnë si udhërrëfyes për gjeneratat e ardhshme. Në vijim, përshkruhet peizazhi epik dhe historitë që kufizojnë me legjendën, të sintetizuara në monumente guri, e që sugjerojnë një trashëgimi të pasur kulturore dhe historike.
Vdiqe për të mbetur testament lirie
Emblemë lindjeje në përjetësi
Mbi tëndin emër përkulen kohët
Në këtë̈ rrasë guri lexohen histori
Kjo trashëgimi është e përforcuar me përshkrimin e jetës së vështirë dhe të sakrificave që bëjnë luftëtarët për liri. Nëpërmjet përshkrimit poetik të kësaj përpjekjeje dhe sakrifice, autoriteti dhe thellësia e qëllimeve të tyre për të ruajtur lirinë shpaloset qartësisht.
Poeti përdor një metaforë të fuqishme duke e krahasuar luftëtarin e lirisë me një emblemë të lindjes së përjetshme. Në këtë kontekst, “emblemë lindjeje në përjetësi” sugjeron një trashëgimi apo një ndikim të pashmangshëm që ky emër emblematik ka lënë pas për të gjitha gjeneratat. “Mbi tëndin emër përkulen kohët” shqipton ndikimin dhe përhapjen e emrit dhe trashëgimisë së kësaj figure historike nëpër kohë dhe hapësira. Ai është shndërruar në një figurë që tejkalon kohën, duke shërbyer si një udhërrëfyes i rëndësishëm për brezat e ardhshëm. “Ne këtë rrasë guri lexohen histori” përfundon frazën lirike, duke theksuar se në jetën e këtij personi, në të vërtetë, është shkruar dhe regjistruar një pjesë e rëndësishme e historisë. Kjo fjalë përshkruan ndikimin e thellë që ky person ka pasur në shoqërinë dhe kulturën e tij. Simbolika e gurit shënjon qëndresën dhe monumentalitetin e kujtesës.
Në gjirin e kësaj treve rritën e rritës e ndale
Ushqyer në jetë me kafshata të idhta pelimi
Me mushkëri të brumosura këndove ndër këto male
Për kalamajtë e leckosur ca lot ngashërimi
Kjo strofë përshkruan peizazhin natyror epik dhe jetën e një zone të veçantë epike. “Në gjirin e kësaj treve rritën e rritës e ndale” sugjeron një peizazh të pasur natyror që zhvillohet dhe rritet në mënyrë të qëndrueshme. Përdorimi i fjalë-figurave të tilla si “gjiri” dhe “trevat” e jep një ndjenjë të ngrohtë dhe të mbrojtur… “Ushqyer në jetë me kafshata të idhta pelimi” përcakton më tej këtë peizazh si një epope, përbiruar nëpër varfëri e vështirësi. “Me mushkëri të brumosura këndove ndër këto male” sugjeron një përjetim të bukur dhe të frytshëm në këtë peizazh malor kujtese historike. Është ajo ndjesi e lirë dhe e shpirtëzuar që gjen shprehje në rrugët e ambientit të tillë epik. “Për kalamajtë e leckosur ca lot ngashërimi” përfundon strofën, duke shtuar një ndjenjë të melankolisë apo nostalgjisë për kohën e kaluar. Kjo frazë sugjeron se ky peizazh dhe kjo kulturë janë të lidhura ngushtë me një traditë dhe histori të thellë që prekin zemrën e lexuesit.
Strofa e fundit:
Vëlla e dijte se jeta në kandar mat vuajtjet pa nda
Shpresat e njeriut s’fiken dot me dhunim
Në rrugëtimin e sakrificës tënde
Mbi të gjitha Lirinë̈ e pate qëllim
përbën një vijë të fortë të shqiptimit të ndjesisë së thellë të besimit dhe të vendosmërisë për të përballuar sfidat dhe për të përshkuar rrugën e sakrificës për lirinë, që kalon nëpërmes vuajtjesh e sfidash, gjithsesi edhe me ndjenjën e thellë të solidaritetit dhe bashkëvajtjes me të tjerët në kohë të vështira. “Shpresat e njeriut s’fiken dot me dhunim” ja edhe njëherë ndjesia e thellë e rezistencës kundër dhunës., duke dëshmuar besimin e madh në forcën dhe ndërgjegjen njerëzore që nuk mund të shuhet nga kurrfarë dhune. Sakrifica që u bë, ishte sublime, për një qëllim madhor. Mu ashtu siç është liria dhe siç janë idealet njerëzore, i gatshëm për të dhënë gjithçka për ta arritur atë. “Mbi të gjitha Lirinë̈ e pate qëllim” përfundon kjo poezi, duke theksuar se qëllimi i përpjekjeve dhe sakrificave është ruajtja dhe përhapja e lirisë. Kjo frazë paraqet jo vetëm idealet e lara, po edhe një vizion të qartë për të cilin vlen të sakrifikosh dhe të punosh.
Poezia ka ritëm dhe rimë, për të krijuar një harmoni dhe përsosmëri tingullore. Përveç strukturës së saj, kjo poezi shquhet për temat dhe mesazhet e saj. Tema kryesore është liria, sakrifica dhe vuajtjet për të. Ka vargje që dallohen edhe për përdorimin e figurave letrare, si: “Emblemë lindjeje në përjetësi” – që është një metaforë që paraqet rëndësinë e lirisë për brezat që vijnë; “Mbi tëndin emër përkulen kohët” është një personifikim i kohës (figurë e antropomorfizmit), duke e bërë atë një personazh që përulet ndaj emrit të protagonistit.
Tema e lirisë dhe sakrificës është thelbësorja, kurse mesazhi që përfaqësohet nga poezia, është një thirrje për ta çmuar lirinë dhe për të qenë gati për të sakrifikuar për të.
Në këtë poezi, portreti i luftëtarit është i lartësuar dhe i nderuar. Ai është paraqitur si një figurë e ndritur, që ka sakrifikuar për lirinë dhe për ta mbrojtur trashëgiminë historike dhe kulturën e tij. Me frazën “Vdiqe për të mbetur testament lirie”, luftëtari përshkruhet si një njeri që është gati të sakrifikojë gjithçka për lirinë dhe për të siguruar trashëgiminë e lirisë për të ardhshmen. Ai përshkruhet si një emblemë e lindjes së përjetshme, një figurë që nuk shuhet kurrë dhe që mbetet një simbol i rëndësishëm për gjeneratat. Vargu “Mbi tëndin emër përkulen kohët” sugjeron një autoritet të fuqishëm dhe një ndikim të madh që ky luftëtar ka pasur mbi kohën dhe trashëgiminë kulturore dhe historike. Luftëtari paraqitet si një figurë historike që ka përjetuar vuajtje dhe ka bërë sakrifica të mëdha për të ruajtur lirinë dhe idealin e tij.
5.
I përjetshëm qoftë kujtimi për krijuesin Hysen Grajçevci!
Ngushëllime familjes dhe miqve të tij krijues!
(9 shkurt 2024)
add a comment
