Mehmet Hajrizi: Një poeteshë e heshtur gjatë shpërfaq talentin e saj

Kimetja, e lindur në Grashticë të Prishtinës më 1972, me profesion biologe dhe punëtore e kualifikuar sociale, jeton me familjen në Austri prej më shumë se njëzet vitesh.

Që nga shkolla fillore, autorja ka shkruar poezi, por edhe prozë. Ky është libri i parë i saj.

Hyrje

Në cilësinë e redaktorit të librit, dua të them se e kam pranuar me dëshirë dhe vullnet të veçantë këtë detyrë, mbasi mbaj një lidhje shpirtërore-emocionale me vendlindjen e autores, me arsimimin e banorëve të asaj treve, me angazhimin personal veçanërisht për shkollimin e për emancipimin e vajzave, të cilat e kishin të pamundur t’i vazhdonin mësimet pas klasës së katërt të fillores, dhe më në fund edhe me vetë autoren. Ndihem krenar me Kimeten dhe vajzat tjera të Grashticës që të parat shpërthyen kufijtë e jetës së mbyllur dhe trokitën në dyert e shkollave të mesme e të universitetit.

Kimetja është ndër intelektualet e para të Grashticës së mbytur gjatë në obskurantizmin mesjetar, edhe pse vetëm dhjetë kilometra larg kryeqytetit tonë. E lënë në harresë nga regjimi pushtues, distanca fizike e asaj treve me universitetin dhjetëfishohej në raport me shkollimin dhe dritën e diturisë.

Kimetja i kthehet fshatit e shkollës si mësimdhënëse e kualifikuar, për t’i iluminuar e përparuar motrat e vëllezërit e saj të vendlindjes, me shëmbëlltyrën e Afërditës, protagonistes së shkrimtarit Sterjo Spasse…

Ajo filloi herët, si nxënëse sprovat e vargut poetik, por krijimtaria iu dogj bashkë me shtëpinë e saj nga forcat pushtuese serbe. Kjo dramë tragjike dhe rruga e mërgimit ia ndërruan drejtimin e jetës, duke rezultuar me dekurajimin e poeteshës së re dhe me humbjen e shpresës e të vullnetit për të vazhduar ndonjëherë me poezinë.

Dukej sikur muza e saj krijuese kishte rënë në gjumin e ariut polar. T’i kthehesh poezisë pas heshtjes mbi njëzet vjet, është shprehje e vullnetit dhe karakterit të fortë, por edhe e pasionit të pashuar. Kimetja e zgjoi kohët e fundit muzën e saj, me talentin shpërthyes. I doli punë, por siç do të thoshte Balzaku, puna është mund i këndshëm. Rezultat i këtij zgjimi vjen në duart e lexuesit ky libër, si rindërtim i poezive të humbura dhe me krijime të reja. Sikur rindërtimi i shtëpive të djegura e të shembura me themel nga forcat serbe, poezia e Kimetes u ringrit, si feniksi nga hiri i vet.

E pyetën shkrimtarin e Greqisë së lashtë, Isokratin, ç’është sipas tij gojëtaria.

-Është arti për t’i bërë të mëdha gjërat e vogla dhe të vogla gjërat e mëdha. Por unë nuk do t’i glorifikoj, as minimizoj poezitë e Kometes. Do të përpiqem t’i paraqes realisht, ashtu siç janë.

Libri dhe struktura e tij

Kjo përmbledhje ka brenda kopërtinave 29 poezi relativisht të gjata, disa prej të cilave mund të trajtohen si poema. Ato janë sistemuar sipas konceptimit të librit në pesë cikle, ose kapituj temash dhe motivesh, me renditjen: “I këndoj Atdheut”, “Lule more trima”, “Familja ime”, “Plagë kurbeti” dhe “Shkolla jonë”. Te titulli i librit “Dashuria e nënës”, nëna mund të interpretohet në kuptim dubioz, si nënë biologjike dhe si atdhe, apo vendlindje. Edhe vetë dedikimi shkon për nënën e shtrenjtë. Përmbledhja hapet dhe mbyllet në mënyrë kuptimplotë me “Poezia ime” dhe “Dua”.

Forma dhe përmbajtja

Libri ka formën me petkun artistik dhe përmbajtjen e angazhuar e domethënëse. Kimetja shkruan me zemër, nga e cila burojnë ndjenja të thella dhe fisnike. Shkruan me tema të qëlluara, me motive të pastra dhe me patos e pasion të lartë.

Tragjedianit francez, Pjer Kornej i kërkuan të shpjegonte kuptimin e katër vargjeve të tij, më pak të qarta.

-Mos u bëni merak, – tha Kornej, se edhe unë vetë nuk i kuptoj mirë. Por, komunikimi i autores sonë me lexuesin është i sinqertë, i qartë dhe i kuptueshëm për çdo shtresë shoqërore. Ato nuk kanë nevojë për dekodifikim. Lexuesi shpeshherë e takon veten në ndonjërën nga poezitë, sepse aty trajtohen fate të përbashkëta shqiptare.

Në kuptimin kohor poezitë e Kimetes kapin një hark sa vetë jeta e saj, kurse në atë gjeografik shkojnë përtej përmasave të atdheut.

Lajtmotive të poezive janë, malli, dhembja, qëndresa, guximi e heroizmi, krenaria dhe dashuria universale, ajo e Ajnshtajnit, në letrën që i dërgonte së bijës, por edhe urrejtja deri në vdekje kundër krimit dhe çdo ligësie njerëzore.

Nëpër kapitujt e librit

Duke shfletuar kapitujt e librit vërejmë një renditje logjike dhe sipas peshës e rëndësisë që kanë në jetën e autores. Porta e përmbledhjes është vjersha “Poezia ime”, në të cilën gjejmë edhe këto vargje: Natën në orët e vona, Rri zgjuar dhe meditoj, Si babai drurin dikur, Vargun e latoj, Si nëna perin në furkë, Kur e zgjaste pa mbarim, Do ta tjerrë vargun e poezisë, Deri në amshim.

Një monument artistik në vargje, autorja ia kushtoi vendlindjes, duke qenë e lektisur larg saj dhe e penduar që e braktisi.

Para syve tanë shfaqen panorama magjepse të bukurive natyrore të Gollakut, të cilave poetesha u këndon me lot në sy. Në kapitullin “I këndoj Atdheut”, ndërkaq lexojmë: Pemishtet ndër fusha, Si nuse të stolisura, I kanë ato lule, Si të qëndisura.

Kapitulli i dytë “Lule more trima”, që u kushtohet dëshmorëve dhe luftëtarëve, e ka titullin nga vargu i një kënge të fortë shqiptare: Ju kish rritur nëna për një botë të re, lule more trima që ratë për atdhe. Nxënësve të saj të rënë mësuesja Kimete u këndon: E gjaku ju rrodhi, Nëpër bar të njomë, Për të mos u tharë, Si lule me aromë. Gjëma e luftës, besimi në fitore dhe qëndresa, i karakterizon vargjet e këtij kapitulli.

Një cikël më vete të poezive autorja ia kushton me të drejtë familjes së saj të shtrenjtë. Të rrallë janë popujt ta çmojnë, ta kultivojnë dhe ta ruajnë e forcojnë institucionin e familjes si shqiptarët. Ky është njëri nga margaritarët e themelit të sistemit tonë të vlerave. Në piedestalin e familjes ndodhet zakonisht nëna, nëna e shtrenjtë dhe e shenjtë. Poetesha në dedikim të librit i shkruan asaj: Të përulem nënë, Bija jote jam, Ngado që të shkoj, Në mendje të kam. Në libër nënës i bëhet portretizim i ngrohtë dhe me përkushtim të veçantë. Nga poezia për të, merr titullin edhe vetë libri. Figura e saj në kopertinë, duke vështruar bukuritë e vendit dhe dhiaret që i sjellin bijtë e bijat rreth saj si zogjtë, paraqitet si pamje e pazakontë dhe enigmatike…

Duke qenë vetë e mërguar gjatë, autorja e kishte të pashmangshme temën e kurbetit në librin e saj, ku shpreh fuqishëm mallin e mërgimtarit për vendin e vet dhe njerëzit e tij. Në kapitullin “Plagë kurbeti” gjejmë këto vargje: Nga ti o vendi im i bukur, Një ditë të trishtë ika, Por ndjenja e fajit të rëndë, Zemrën ma ther si thika, Kur mbi folenë time, Tym e flakë barbari ranë, Botën në sy e mora, Se bar e dushk u thanë.

Mësuesja Kimete i këndon shkollës së vogël të fshatit të saj, nxënësve të dashur, por edhe dëshmorë. Atje ku digjen librat digjen edhe njerëzit, atje ku arrestohet mësuesi në sytë e nxënësve, vriten pastaj edhe nxënësit. Por para se të vriteshin ata ngrihen në këmbë me ndërgjegje kombëtare të kultivuar gjatë dhe me armët në sup, duke i dalë zot vendit të vet dhe ngadhënjejnë, të gjallë a të vdekur.

Libri mbyllet me poezinë “Dua”, ku mësojmë për botën e poeteshës, parimet e saj të jetës, shpirtin human e ndjenjat e pastra për të gjithë njerëzit e planetit tonë. Poezia përmbyllëse ka dhe këto vargje: I dua të varfrit, Se e varfër vetë isha, E dua shumë lirinë, Se dikur s’e kisha, I dua shumë fëmijët, Të riun e të moshuarin, E dua gjithë njerëzimin, Të vuajturin e të gëzuarin.

Në libër defilojnë një galeri figurash, të cilave u përkushtohet poetesha, duke kryer obligimin moral ndaj tyre, në një anë dhe duke i bërë të tjerët borxhlinj moralë ndaj saj, në anën tjetër.

Stili dhe gjuha

Vargu i poezive të Kimetes është i pastër e i çiltër, me bukurinë nga brenda dhe nga jashtë, nga përmbajtja dhe nga forma. Është varg karakteristik, aty-këtu i lirë dhe i ndërtuar sipas sistemit tradicional, i kombinuar me elemente të modernes. Autorja zotëron stil të qartë, të thjeshtë e komunikues, me ritëm, rimë e harmoni dhe me figura që i japin art e mjeshtëri poetike veprës.

Gjuha e poezive është e pastër e standarde dhe me sintaksë të ndërtuar mirë. Poezia tingëllon shqip, frymon shqip dhe këndon shqip. Shumë nga poezitë e përmbledhjes janë gjysmë këngë, gjysmë poezi. Lexuesi aty e përjeton muzikën e poezisë.

Me përmbajtjen e tyre dhe me vlerat artistike, poezitë e Kimetes përçojnë mesazhe frymëzimi dhe edukimi, herë në mënyrë konkrete, herë nëpërmjet të shprehjes metaforike. Vargjet e librit kanë ndjeshmërinë subjektive e lirikën, por edhe epikën.

Përfundim

Poezitë e Kimetes mbajnë brenda aromën e luleve të Gollakut të saj legjendar, melodinë e përmallshme për atdheun dhe erën e barotit e të gjakut çlirimtar.

Me vargun e saj të çiltër e të kulluar që buron thellë nga zemra, ajo bart mesazhin fisnik të atdhedashurisë, të humanizmit, të respektit dhe të mirënjohjes.

Një lexues po mburrej para filozofit grek, Aristipi, se kishte lexuar shumë libra.

-Nuk janë më të shëndoshë ata që hanë më shumë, – ia ktheu filozofi,- po ata që tretin më mirë. Poezitë e këtij libri treten dhe absorbohen mirë. Ato sigurisht nuk janë të përkryera, por vetëm budallai pretendon të jetë i përkryer.

Është një rast i bukur dhe solemn, ta përgëzoj poeteshën për vargjet që na dhuroi dhe t’i uroj vazhdimin e krijimtarisë, pa e lënë më të dremitet muza e saj, duke botuar libra të tjerë me poezi e prozë artistike. Tek e fundit vetë na ka premtuar në poezinë hyrëse të kësaj përmbledhjeje, se do të vazhdojë deri në amshim krijimtarinë artistike.

Unë e ndiej dhe e di që ajo brenda qenies së saj mbanë shumë tema e motive dhe më shumë poezi që presin të shpërthejnë si gonxhet e Gollakut në pranverë.