Enigmat dhe të vërtetat shqiptare të 7 prillit 1939
- -Flasin Astrit Miho, Kaztriot Bezati, Muharrem Kamani, dhe Zef Bushati
-85-vjetori i pushtimit-
Më 7 prill 2024 mbushen 85-vjet- nga pushtimi fashist i Shqipërisë.Pushtimi italian i Shqipërisë, edhe pse formalisht ekzistonte si protektorat i Mbretërisë së Italisë, dhe de jure ishte një bashkim midis Italisë dhe Shqipërisë, i udhëhequr zyrtarisht nga Mbreti Victor Emmanuel III, de facto ishte një pushtim që zgjati nga 1939 në 1943. Shqipëria u udhëhoq nga guvernatorët italianë, pasi u pushtua ushtarakisht nga Italia, nga viti 1939 deri më 1943. Gjatë kësaj kohe Shqipëria pushoi së ekzistuari si një vend i pavarur dhe mbeti si një pjesë autonome e Perandorisë Italiane të drejtuar nga zyrtarë të qeverisë italiane, të cilët synonin ta bënin Shqipërinë pjesë të një Italie të Madhe duke asimiluar shqiptarët si italianë dhe duke kolonizuar Shqipërinë me kolonët italianë nga Gadishulli Apenin për ta transformuar gradualisht në një Tokë italiane. Ndaj erdhi 7 prilli i vitit 1939, dita e pushtimit nga ushtria fashiste italiane. Kujtojmë se 7 prilli i 1939 e gjente popullin shqiptar në një gjendje të mjerë ekonomike, në një gjendje të turbullt ishte edhe rinia shqiptare, pikërisht në pragun e pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste. Shtatë prilli 1939 mbylli një faqe dhe hapi një tjetër. Ndërsa para pushtimit fashist, regjimi monarkik e kishte lidhur shtetin shqiptar mbrapa rrotave të Italisë, me marrëveshjet e nënshkruara, që pasonin njëra tjetrën, duke u bërë shkaktar mund të thuhet, që t’i hapeshin dyert pushtimit të huaj duke humbur krejt lirinë e pavarësinë dhe u bë fushë e lirë ku pastaj zuri vend propaganda komuniste. Pushtimi italian i Shqipërisë (7-12 prill 1939) ishte një fushatë e shkurtër ushtarake nga Mbretëria e Italisë kundër Mbretërisë së Shqipërisë. Konflikti ishte rezultat i politikave imperialiste të diktatorit italian Benito Musolini. Shqipëria u kapërdi shpejt, Mbreti Zog u detyrua të largohet dhe vendi u bë pjesë e Perandorisë Italiane si një mbretëri e veçantë në bashkimin personal me kurorën italiane. Shqipëria kishte kohë që kishte një rëndësi të konsiderueshme strategjike për Mbretërinë e Italisë. Strategjitë detare italiane lakmuan portin e Vlorës dhe ishullin Sazan në hyrje të Gjirit të Vlorës, pasi ata do t’i jepnin Italisë kontrollin e hyrjes në detin Adriatik. Në periudhën e vonshme osmane lëvizja nacionaliste shqiptare fitoi mbështetjen e fortë të dy fuqive detare Adriatiko-Hungari dhe Itali, të cilët ishin të shqetësuar për pan-sllavizmin në Ballkanin e më gjerë dhe hegjemoninë anglo-franceze që supozohet të përfaqësohej përmes Greqisë në rajon. Para Luftës së Parë Botërore Italia dhe Austro-Hungaria kishin mbështetur krijimin e një shteti të pavarur shqiptar. Me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, Italia kishte kapur shansin për të pushtuar gjysmën jugore të Shqipërisë, për të shmangur pushtimin e saj nga austro-hungarezët. Ky sukses nuk zgjati shumë, pasi rezistenca shqiptare gjatë Luftës së Vlorës, bashkë me problemet e brendshme të pasluftës e detyroi Italinë të largohej në vitin 1920. Dëshira për të kompensuar këtë dështim do të ishte një nga motivet kryesore të Musolinit në pushtimin e Shqipërisë. Dhe gjithçka filloi nën shenjën e ndihmave që një shtet i jepte një shteti të vogël, të prapambetur e të pambrojtur. Filloi më 1925 me marrëveshjen për ngritjen e Bankës Kombëtare, e cila ra menjëherë e plotësisht në dorë të italianëve, duke grumbulluar atë sasi ari, që mbeti mollë sherri për disa dekada. Vijoi pastaj me monopolin italian mbi peshkimin, me pretendimet për të shtënë në dorë tokat bujqësore, me huanë e Sveas e hua të tjera, me paktin e Tiranës të 1933-së, me kërkesën për lidhjet doganore dhe për kontrollin e plotë mbi ushtrinë e financat, për formimin e partisë fashiste shqiptare e, së fundi, për vendosjen e kolonëve italianë në tokat bujqësore. Arsyetohej: “Në Italinë e Jugut kemi strehuar disa qindra mijëra shqiptarë. Përse të mos ngjasë kjo edhe në anën tjetër të Adriatikut?”. Nëse bëhet kjo pyetje, si të mos mendojmë se numri i shqiptarëve që strehohen sot në Itali është ku e ku më i madh sesa në orën e zezë, kur u vendos pushtimi fashist.
Durrësi, Tirana dhe dita e zezë e 7 prillit!
Në agimin e 7 prillit 1939, banorët e Tiranës i zgjoi gjëmimi i artileris. Këtë herë ishin bateritë e luftanijeve italiane, që po bombardonin Durrësin në përgatitje të zbarkimit. Asnjë skrupull moral, asnjë respekt për një popull të vogël shpallur mik, për fjalën e dhënë, për traktatet e nënshkruara! Ushtima e topave ishte kob, por edhe sihariq: pushtuesi kishte ndeshur rezistencë, nuk ishte pritur me lule. Populli shqiptar nuk e kishte humbur tiparin themelor, pa të cilën do të përpihej në gjiret e kombeve të mëdha: dëshirën e zjarrtë për liri! E këtë duhet ta merrte vesh mirë bota. Përndryshe e për fat të keq, do të na duhej ta formulonim mesazhin e kësaj dite me një shprehje të vetë Musolinit: “Nuk e meriton lirinë një popull, që nuk është gati të vdesë për të!”. Planet origjinale italiane për pushtimin kërkuan deri në 50,000 njerëz të mbështetur nga 51 njësi detare dhe 400 aeroplanë. Në fund të fundit forca e pushtimit u rrit në 100,000 njerëz të mbështetur nga 600 aeroplanë, por vetëm 22,000 morën pjesë në pushtimin. Më 7 prill trupat e Musolinit, të udhëhequr nga gjeneral Alfredo Guzzoni, pushtuan Shqipërinë duke sulmuar të gjitha portet shqiptare njëkohësisht. Forcat detare italiane të përfshira në pushtimin përbëheshin nga anijet luftarake “Giulio Cesare” dhe “Conte di Cavour”, tre kryqëzorë të rëndë, tre kryqëzorë të lehtë, nëntë destrojerë, katërmbëdhjetë anije silure, një minakërkuese, dhjetë anije ndihmëse dhe nëntë anije transporti. Anijet u ndanë në katër grupe, që kryen zbarkime në Vlorë, Durrës, Sarandë dhe Shëngjin.Nga ana tjetër, ushtria e rregullt shqiptare kishte 15,000 trupa të pajisura keq, të cilët ishin trajnuar nga oficerë italianë. Plani i Mbretit Zog ishte të ngrinte një rezistencë në male, duke lënë portet dhe qytetet kryesore të pambrojtura; por agjentët italianë të vendosur në Shqipëri si instruktorë ushtarakë e sabotuan këtë plan. Shqiptarët zbuluan se topat e artilerisë nuk funksionin dhe nuk kishte municion. Si pasojë, rezistenca kryesore u ofrua nga xhandarët dhe grupet e vogla të patriotëve. Në Durrës, një forcë prej 500 shqiptarësh, përfshirë xhandarët dhe vullnetarët e armatosur, të udhëhequr nga Mujo Ulqinaku, një rreshter detar, u përpoqën të ndalonin përparimin italian. Pajisur me armë të vogla dhe tre mitralozë dhe të mbështetur nga një bateri bregdetare. Mbrojtësit rezistuan për disa orë para se të asgjësoheshin me ndihmën e artilerisë detare. Marina shqiptare e vendosur në Durrës përbëhej nga katër anije patrullimi (secila e armatosur me mitraloz) dhe një bateri bregdetare me katër armë 75 mm, të cilët gjithashtu ishin përfshirë në luftime. Mujo Ulqinaku, komandanti i anijes patrulluese “Tirana”, përdori armatimet e tij për të vrarë dhe plagosur shumë trupa italiane derisa u vra nga një predhë e artilerisë nga një anije luftarake italiane. Përfundimisht, një numër i madh i tankeve të vogla u shkarkuan nga anijet italiane. Pas kësaj, rezistenca filloi të shkërmoqet, dhe brenda pesë orësh italianët e kishin kapur qytetin. Deri në orën 13:30 në ditën e parë, të gjitha portet shqiptare ishin në duart e Italisë. Po atë ditë mbreti Zog, bashkëshortja e tij, mbretëresha Geraldine Apponyi dhe djali i tyre i mitur Leka u arratisën në Greqi, duke marrë me vete një pjesë të rezervave të arit të Bankës Qendrore Shqiptare. Kur dëgjoi lajmin, një turmë e zemëruar sulmoi burgjet, liroi të burgosurit dhe shkarkoi largimin e Mbretit. Në 9:30 të mëngjesit më 8 prill, trupat italiane hynë në Tiranë dhe shpejt kapën të gjitha ndërtesat qeveritare. Kolonat italiane të ushtarëve pastaj marshuan në Shkodër, Fier dhe Elbasan. Shkodra u dorëzua në mbrëmje pas 12 orëve të luftimeve. Megjithatë, dy oficerë të garnizonit në kështjellën e Rozafës refuzuan t’i bindeshin rendit të armëpushimit dhe vazhduan të luftonin derisa iu mbaruan municionet. Trupat italiane më vonë iu bënë homazh trupave shqiptare në Shkodër, të cilët kishin ndalur përparimin e tyre për një ditë të tërë. Gjatë avancimit italian në Shkodër turma rrethoi burgun dhe çliroi rreth 200 të burgosur. Numri i viktimave në këto beteja është i diskutueshëm. Burime italiane pohojnë se në Durrës, 25 italianë u vranë dhe 97 u plagosën dhe 160 shqiptarë u vranë dhe disa qindra të plagosur, [sqarimi i nevojshëm] deklaroi se rreth 400 italianë ishin vrarë. Më 12 prill, parlamenti shqiptar votoi për ta shfronsuar Zogun dhe për të bashkuar kombin me Italinë “në bashkim personal” duke ofruar kurorën shqiptare Mbretit italian, Viktor Emmanuel III. Parlamenti zgjodhi pronarin më të madh të Shqipërisë, Shefqet Vërlaci, si Kryeministër.Vërlaci shërbeu si kreu i përkohshëm i shtetit për pesë ditë derisa Viktor Emmanuel III zyrtarisht pranoi kurorën shqiptare në një ceremoni në pallatin e Quirinale në Romë.Viktor Emmanuel III emëroi Francesco Jacomoni di San Savino, ish-ambasador në Shqipëri, për ta përfaqësuar në Shqipëri si “Gjeneral-Lejtnant i Mbretit” (në fakt një viceroi). Suksesi relativisht i lehtë i pushtimit italian ishte kryesisht për shkak të rezistencës së dobët shqiptare.
- Të rënët e 7 prillit 1939 janë:
- Mujo Ulqinaku (Hero i Popullit)
- Hamit Dollani
- Haxhi Tabaku
- Isak Metalla (Metaliaj)
- Ismail Reçi
- Hysen Kalçi
- Ramazan Lezha
- Ibrahim Osmani
- Hamit Veshko
- Mitro Dhimërtika
- Tonç Toma
- Zenel Blana
Nga dëshmorët e ditës së parë të luftës në tekstet e historisë së Shqipërisë përmendej Mujo Ulqinaku, të cilit iu dha titulli i dëshmorit dhe heroit dhe ju ndërtua një monument pranë portit të Durrësit, por shtatë dëshmorët e tjerë ngelën anonimë duke i renditur tek “e të tjerë”.
Kastriot Bezati, historian
Historia e Shqipërisë është e mbushur me pushtime. Kur Musolini mori pushtetin në Itali, ai përtëriu interesin për Shqipërinë. Italia filloi depërtimin e ekonomisë shqiptare në 1925, kur Shqipëria ra dakord të lejonte Italinë të shfrytëzonte burimet e saj minerale.Kjo u pasua nga Traktati i Parë i Tiranës më 1926 dhe Traktati i Dytë i Tiranës më 1927, ku Italia dhe Shqipëria hynë në një aleancë mbrojtëse. Ndër të tjera, qeveria shqiptare dhe ekonomia u subvencionuan nga kreditë italiane dhe ushtria shqiptare u trajnua nga instruktorët ushtarakë italianë. Pra u parapërgatit pushtimi. Kur kujtojmë këtë ditë kujtojmë robërinë. Megjithëse flitej dhe pritej ky pushtim nuk mund të besohej pasi tjetër propogandë bëhej. Por erdhi ajo ditë… Më 7 prill trupat e Musolinit, të udhëhequr nga gjeneral Alfredo Guzzoni, pushtuan Shqipërinë duke sulmuar të gjitha portet shqiptare njëkohësisht. Forcat detare italiane të përfshira në pushtimin përbëheshin nga anijet luftarake Giulio Cesare dhe Conte di Cavour, tre kryqëzorë të rëndë, tre kryqëzorë të lehtë, nëntë destrojerë, katërmbëdhjetë anije silure, një minakërkuese, dhjetë anije ndihmëse dhe nëntë anije transporti. Anijet u ndanë në katër grupe, që kryen zbarkime në Vlorë, Durrës, Sarandë dhe Shëngjin. Nga ana tjetër, ushtria e rregullt shqiptare kishte 15,000 trupa të pajisura keq, të cilët ishin trajnuar nga oficerë italianë. Plani i Mbretit Zog ishte të ngrinte një rezistencë në male, duke lënë portet dhe qytetet kryesore të pambrojtura; por agjentët italianë të vendosur në Shqipëri si instruktorë ushtarakë e sabotuan këtë plan. Shqipëria u pushtua…
Astrit Miho-ish ushtarak
Koha ecën historia mbetet. Pushtimi i Shqipërisë më 7 prill 1939, ishte një ngjarje e paralajmëruar. Sot gati më shumë se 80 vjet nga ajo ditë, nuk ka më hezitim se pushtimi ushtarak ishte jo vetëm pjesë e kontekstit gjeopolitik në prag të Luftës së Dytë Botërore, por edhe një pasojë e politikës së brendshme dhe të jashtme të ndjekur nga Ahmet Zogu në raport me Italinë fashiste. Jo vetëm në historiografinë shqiptare, por edhe në atë ballkanase e më gjerë, 7 prilli 1939 ka hyrë në mjaft raste nën frazeologjizmin: “E Premtja e Zezë”. Ky emërtim apo epitetim mjaft i gjetur artistikisht, nuk bashkëngjitet vetëm për faktin që ishte një ditë e premte, por sidomos për stresin mbarëkombëtar, që i shkaktoi popullit shqiptar pushtimi i huaj. Shqipëria, atdheu ynë mjaft i rropatur ndër shekuj, do të ishte një ndër viktimat e para të koalicionit ushtarak famëkeq, i cili jo vetëm kishte në plan, por edhe po zbatonte realisht copëtimin dhe pushtimin hap pas hapi të vendeve të ndryshme në Evropë, Azi, Afrikë. Në fundmarsi 1939, Qeveria Italiane formuloi një “Ultimatum” për Qeverinë e Tiranës, përmes të cilit vihej në ankand pavarësia dhe tërësia territoriale e vendit. Konti Çiano paralajmëroi më 31 mars A. Zogun se, nëse nuk do të pranonte kërkesat italiane, atëherë në të gjithë Shqipërinë do të shpërthenin trazirat, të cilat do të pasoheshin nga zbarkimi i trupave të armatosura italiane. Mjetet diplomatike në rajon e më gjerë, si dhe mobilizimi i popullsisë në vend, rezultoi jo me efektivitet për të garantuar tërësinë territoriale dhe lirinë e vendit dhe popullit shqiptar. “Në orën 5.30 minuta të mëngjesit të 7 prillit, “E Premtja e Zezë”, Durrësi, Vlora, Shëngjini dhe Saranda u sulmuan prej 40 deri 50 mijë trupash të mbështetura prej 400 aeroplanësh dhe 12 anije lufte”, shprehet profesori i nderuar dhe krejtësisht i informuar saktësisht.
Muharrem Kamani-ish ushtarak
Ka shumë ditë kulmore në historinë e Shqipërisë. Më 5 prill djali i mbretit u lind dhe lajmi u njoftua nga topat. Njerëzit u derdhën në rrugë të alarmuar, por lajmi i princit të sapolindur i qetësoi. Njerëzit dyshonin se po ndodhte diçka tjetër, gjë që çoi në demonstratën anti-italiane në Tiranë të njëjtën ditë. Më 6 prill pati disa demonstrata në qytetet kryesore të Shqipërisë. Po atë pasdite, 100 avionë italianë fluturuan për Tiranën, Durrësin dhe Vlorën, duke lëshuar fletëpalosje që i udhëzonin njerëzit të dorëzonin në pushtimin italian. Njerëzit u zemëruan nga ky demonstrim i forcës dhe kërkuan nga qeveria për të rezistuar. Turma bërtiste: “Na jepni armë, po shiten, po na tradhëton! Pushtimi Italian mbetet një ditë e zezë në historinë tonë. Zogu nuk i shpalli gjendjen e luftës Italisë dhe kjo qe vetëvrasje politike, e cila e dëmtoi jo vetëm atë, por edhe Shqipërinë. Kjo çoi në trajtimin e Zogut në Perëndim si emigrant i zakonshëm dhe jo si kryetar i një shteti demokratik. Pasi grabiti arkën e financës shtetërore, u largua nga Shqipëria pa bërë asnjë deklaratë dhe sapo kaloi kufirin e shpërndau qeverinë duke e lënë Shqipërinë pa qeveri antifashiste në emigrim…
