Shefqet Dibrani: Botohet studimi “Malësorja, romani monumental i Kosovës” (Pjesa I dhe II)
Shefqet Dibrani, poet, publicist dhe kritik letrar, ka botuar pjesën e parë të studimit mbi romanin “Malësorja” të Nazmi Rrahmanit, me titull: “MALËSORJA, Romani monumental i Kosovës”.
Shikuar nga stafi akademik të cilët janë marrë me përgatitjen e librit: Prof. dr. Hamit Xheferi, ligjërues i letërsisë në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë, i cili është redaktor, si dhe recensentët, prof. dr. Zejnullah Rrahmani, ligjërues i letërsisë në Universitein Publik “Hasan Prishtina”, në Prishtinë, dhe prof. dr. Gjekë Marinaj, ligjërues i lëndëve humane dhe letrare në Univeristetet e Dallasit në Amerikë, shihet se kemi të bëjmë me një studim të përgatitur mirë, në aspektin profesional.
Kjo vepër e Shefqet Dibranit, ndahet në katër kapituj, që i paraprin shënimi, “Në vend të parathënies për këtë studim”, në të cilin autori ka shpjeguar arsyet pse e ka marrë në shqyrtim romanin “Malësorja”, i cili si asnjë vepër tjetër në Kosovë, që kur është botuar (1965), e deri më sot, e ka bërë jetën e vet akademike në sistemin arsimor nga niveli fillor deri në atë universitar.
Në “Kreun e parë”,”MALËSORJA, Romani monumental i Kosovës”, autori kryesisht është marrë me: Subjektin dhe strukturën si dhe vlerat humane të romanit, duke e arsyetuar pse “Malësorja” është romani monumental i Letërsisë Shqipe në Kosovë. Po në këtë kapitull, autori i ka bërë një vështrim të zgjeruar kritik këtij romani. Kjo shihet edhe nga thyerja teknike, tejet e veçantë, me shënime përkatëse faqe për faqe.
Në“Kreu e dytë”, autori merret me: Kompozicionin e romanit, në të cilin janë trajtuar fillimi, zhvillimi dhe etapat kur është shkruar romani, deri te kompozicioni si formë artistike si dhe kategorizimi dhe fazat e kompozicionit. Pastaj merret me kohën kur është shkruar romani, me moshën e autorit, me rrethanat shoqërore e politike, me zhvillimet kulturore në Kosovë, pozitën e arsimit gjatë atyre viteve, duke e mbyllur këtë kapitull me “Natyralizmin”, si rrymë letrare në këtë roman.
Në“Kreun e tretë”,janë trajtuar kryesisht vlerat universale të romanit, ndikimi i tij, si dhe aspekte të tjera sociale, kulturore, arsimore e shëndetësore, duke i dhënë lexuesit një pasqyrë më të kompletuar për ato rrethana në të cilat mbijetoi romani “Malësorja” dhe letërsia shqipe në Kosovë. Pastaj, autori merret me procedeun e veprës, simbolikën dhe simbolizmin si dhe me aspekte të tjera letrare. Në një syth të tërë ai ka përshkruar “Zonën gjeografike në të cilën janë zhvilluar ngjarjet e romanit”, pastaj është marrë me vitet kur është ndërtuar kompozicioni i romanit, duke dhënë një kronologji interesante të ngjarjeve e cila provokon mendjen e lexuesit, për thellësinë dhe imagjinatën e qasjes së studimit sipas kohës dhe stinëve, sipas brendësisë së romanit.
Në “Kreun e katërt”,janë përfshirë tri përkushtime: “Letrar, jetësor e poetik”. 1. “Prof. dr. Sabri Hamiti, 2. Prof. dr. Zejnullah Rrahmani dhe 3. Poezia “Na-Rra-Tive”, e autorit, të gjitha kushtuar Nazmi Rrahmanit.
Në fund të vepres është dhënë: Bibliografia e botimit të romanit “Malësorja”, pastaj, bibliografia e shkrimeve kritike për romanin, literatura teorike, literatura shkollore, revistat si dhe burimet e internetit dhe rrjetave sociale, ku është mbështetur studimi, duke e bërë qasjen jo vetëm të kompletuar por edhe specifike për natyrën e studimeve letrare të kësaj fushe. Autori e ka në procesin e botimi edhe pjesën e dytë të këtij studimi, “KARAKTERI dhe ARKETIPI, në romanin Malësorja të Nazmi Rrahmanit”, në të cilën janë thelluar qasjet për figurat letrare e stilistike, karakteret dhe arketipet, që janë kundruar sipas teorisë së psikoanalistit zvicera Karl Gustav Jung. Ky studim i Sh. Dibranit botohet “Me rastin e 80 Vjetorit të lindjes së Nazmi Rrahmanit dhe në 56 vjetorin e botimit të romanit “Malësorja”. E boti Shtëpia Botuese “FAIK KONICA”, Prishtinë, maj 2021.
BOTOHET PJESA E DYTË E STUDIMIT PËR ROMANIN “ MALËSORJA ”
Shtëpia botuese “Faik Konica”, në Prishtinë, botoi edhe pjesën e dytë të studimit letrar, <KARAKTERI dhe ARKETIPI, në romanin “MALËSORJA” tëNazmi Rrahmanit> , me autor Shefqet Dibrani.
Libri si strukturë qartëson më mirë ndikimin e romanit “Malësorja” në procesin edukativo arsimor në Kosovë, qasje kjo mjaftë e kompletuar, në të cilën është trajtuar epiteti “Malësore, si arketip që personifikoi Kosovën”, pastaj shtjellohen disa ngafigurat letrare dhe stilistike që karakterizojnë këtë roman, shprehjet figurative, tiparet, tipizimi dhe tipologjia e personazhit letrar si dhe klasifikimi i karaktereve dhe kategorizimi i tyre. Në vijim janë trajtuar specifikat e arketipave në romanin “Malësorja”, të kundruar nga prizmi i psikanalizës së Karl Gustav Jung. Bibliografia e botimeve nëpër vite, fjalorthi dhe shprehjet frazeologjike e kompletojnë edhe më tej studimin në fjalë. Në këtë vepër janë trajtuar edhe librat me studime: “A-Zh, romanet e Nazmi Rrahmanit”, nga Sabri Hamiti, “Malësorja, ose arti i interpretimit”, nga Zejnullah Rrahmani, si dhe “temat e diplomës” në studimet akademike ngaZoga Papraniku, “Analizë e romaneve:Rruga e shtëpisë sime, Tokë e përgjakur, Malësorja”, dhe studimi nga Lulzana Aliti, “Pozita dhe fati i gruas në veprat e Nazmi Rrahmanit”, ku bashkë me të dhënat statistike për prezantimin e romanit në sistemin bibliotekar dhe arsimor, si dhe përfshirjet e tij në nivelet universitare e kanë kompletuar më mirë këtë studim për romanin “Malësorja”.
Në parathënie të librit është theksuar se: Karl Gustav Jung, ndoshta është disidenti më i famshëm i psikanalizës klasike. Ai u largua nga idetë e Frojdit me të cilin kishte bashkëpunuar një kohë të gjatë, për t’i hulumtuar rrënjët stërgjyshore dhe për të studiuar si askush tjetër “pavetëdijen kolektive”, qasje që janëcilësuar me ide revolucionare, të cilat e kanë bërë atë të njohur në fushën e psikanalizës, sidomos me “12 arketipat jungianë mbi personalitetin.” Siç ka theksuar vet autori, duket se studimi nuk ka të bëjë me krahasime nga fusha e psikanalizës, aq më pak me dallimet në mes psikanalizës së Sigmund Frojdit, dhe ato që i ka zhvilluar më pas Karl Gustav Jung, as me krahasime të tjera letrare, por ka të bëjë vetëm me mënyrën e qasjes dhe mundësitë e thelluara të interpretimit. Ndërsa shpjegimet tjera përkitazi me figurat letrare, me karakteret dhe arketipat e romanit kanë karakter edukativ, sa për të lehtësuar kuptimin e figurave dhe nocioneve. Në një plan tjetër, disa ide në aspektin teorik përkitazi me strukturën e tekstit nuk janë risi as në këtë studim. Me këto shpjegime është marrë më parë edhe profesor Zejnullah Rrahmani, pasi edhe ai ka krahasuar tekstin letrar dhe strukturën e librit me objekte arkitektonike, ndërsa Sh. Dibrani, i ka përdorur për të qartësuar disa lloje (tipa) të arketipave, qoftë si teori, e qoftë si kuptime letrare. Prandaj, edhe teoritë e Karl Gustav Jungut, në këtë studim janë shfaqur si mundësi e zgjerimit të mendimit letrar, përkatësisht janë mënyrë e pikëpamjes për personazhet e romanit, jo si psikanalizë, në kuptimin kompleks e psikologjik, por si mënyrë e përkufizimit në shqyrtimin e tekstit letrar.
Pasi Arketipi ka të bëjë me origjinalen, romani “Malësorja”, e plotëson këtë kriter, si njëra ndër veprat e para origjinale në prozën shqipe në Kosovë. Së këndejmi, romani si arketip, parë në kuadrin e letërsisë shqipe, dhe të kontekstit kohorë, veçmas në raport me shkollën shqipe në Kosovë, është vlerë arketipale, e përputhshme me teoritë e psikanalizës me të cilën është marrë Karl Gustav Jung. Në anën tjetër, dihet se k ombet e përparuara i ringjallin simbolet e tyre të vjetëruara, andaj është kjo edhe një arsye shtesë, pse autori ka marrë në shqyrtim romanin “Malësorja”, vepër kjo që ka ridimensionuar simbolin e gruas, të cilës shkrimtari Nazmi Rrahmani i jep epitetin Malësore. Pikërisht duke u mbështetur në idetë e Karl Gustav Jungut, përmes këtij studimi është trajtuar vlera e arketipit Malësore në letërsinë shqipe për të nxitur ide në revolucionarizimin e mendimit letrar si shkollë dhe edukatë pedagogjike.
Karl Gustav Jung , i ka quajtur arketipat si modele të lashta të personalitetit, karakteristika që janë trashëgimi e përbashkët e racës njerëzore. Së këndejmi, dihet se arketipat gjenden në të gjitha gjinitë letrare, pra edhe në romanin “Malësorja”. Kuptimi i saktë i nocioneve mbi karakteret dhe arketipat, është njëra nga vlerat më të fuqishme në mendjen e shkrimtarit. Pra, të kuptuarit e këtyre modeleve të lashta do të ndihmojë më mirë për të kuptuar literaturën moderne, sidomos për ata që synojnë për t’u bërë shkrimtarë modernë të realizuar mirë. Kjo mënyrë e bën shkrimtarin e ri, më të aftë për të sjellë vepra të rralla, siç është romani “Malësorja” i Nazmi Rrahmanit, për kohën e tij, prandaj studimi ka të bëjë me mundësinë e interpretimit ndryshe të veprës letrare dhe njëkohësisht për të nxitur idetë depërtuese në psikologjinë e personazhit dhe të veprës e cila botohet, me rastin e 80 Vjetorit të lindjes së Autorit dhe në 56 Vjetorin e botimit të romanit “Malësorja”, roman ky që ka hyrë si arketipi më pozitiv i Shkollës dhe Arsimit Shqip në Kosovë, ashtu si duket edhe ky studim do të jetë një arketip më vete në fushën e studimeve dhe të kritikës letrare.
Pjesa e dytë e librit kap 410 faqe, në të janë përfshirë ballinat e romanit, (botuar nëpër vite), faksimile të shumta dhe bibliografi e veçantë, të cilat bashkë me “fjalorthin” e bëjnë studimin me interes dhe tejet specifik. E botoi Sh. B. “Faik Konica”, Prishtinë 2021.
