JETISH VISHI PISHTAR DRITE E LIRIE
(Fjala e mbajtur në Akademinë përkujtimore për Mësuesin dhe Atdhetarin Jetish VISHI… Akademia ishte organizuar nga Shoqëria LËVIZJA, Instituti Albanologjik, Instituti i trashëgimisë shpirtërore e kulturore-Shkup dhe Shoqata e të Burgosurve Politikë)
Mësuesi pishtar dhe atdhetari Jetish Vishi kishte lindur pak pas shembjes së Perandorisë Otomane. Pas viteve 1876 – 1881, të shek. XIX, për Shqipërinë dhe për popullin shqiptar erdhën vitet e kobshme 1912 e 1913 të shek. XX. Në kurriz të tokave të Shqipërisë po zgjeroheshin e po krijoheshin shtetet ballkanike: Serbia, Greqia dhe Mali i Zi! Si në kohën e Besëlidhjes Shqiptare të Prizrenit, populli shqiptar u organizua dhe luftoi edhe në vitet 1910, 1911 e 1912, me të gjitha fuqitë e tij kundër pushtimit dhe grabitjes së tokave të tij. Me gjithë përpjekjen, luftën dhe sakrificën e pashembullt, populli ynë ishte i pafuqishëm kundër ushtrive serbo-malazeze dhe greke, që kishin përkrahjen politike dhe ushtarake, sidomos të Rusisë cariste, por edhe të Fuqive të Mëdha evropiane! Në këto rrethana tragjike për Atdheun dhe për popullin tonë bijtë më të mirë të kombit kishin Shpallur Pavarësinë e Shqipërisë për katër krahinat (vilajetet) e Shqipërisë, që përfshinin mbi 90 000 km katrore. Mirëpo, zgjerimi i mëtejmë i shteteve shoviniste fqinje në tokat e pushtuara të Shqipërisë u njoh dhe u legalizua edhe me vendimet e Fuqive të Mëdha në Konferencën e Ambasadorëve në Londër! Me këto vendime shteti shqiptar u pranua vetëm në një të tretën e tokës së Shqipërisë! Histori që dihet, prandaj po e kaloj…
Në përpjekjet dhe kryengritjet antiosmane ishte përfshirë edhe i ati i Jetishit, Sali Vishi, i cili ishte pjesë e përgatitjeve dhe e mbajtjes së Kuvendit të vitit 1910 në Sadovinë (Zabeli i Avdylit). Ai ishte përfshi edhe në luftën e Ferizajit, bashkë me Ramë Hasanin dhe bashkëfshatarë të tjerë, kundër ushtrisë pushtuese serbe. “Vishtë e Vërbanit”, siç njiheshin gjerësisht në Anamoravë, ishin prej familjeve të mëdha dhe të kamura në fshat dhe rajon. Kjo familje njihej edhe për mikpritje dhe traditë atdhetare. Oda e Vishit ishte me emër në rajonin tonë. Gjithmonë e hapur për miq e për hallexhinj dhe odë kuvendesh e pritjesh për parinë e rajonit. Edhe xhaxhai i Jetishit, Azem Vishi, ishte pjesë e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Për veprimtarinë e tij kryengritëse e liridashëse ishte arrestuar nga forcat pushtuese të Dervish Pashë gjakatarit dhe ishte mbajtur në burgun e Rodosit tri vjet…
Viti kur lindi Jetish Vishi ka hyrë në historinë botërore si vit i fillimit të Luftës së Parë Botërore. Bota ishte ndarë në dy blloqe shtetesh të fuqishme. Secili nga këto dy blloqe synonte të ishte sundimtar i botës. Kjo Luftë e tmerrshme dhe shkatërrimtare e gjeti popullin shqiptar me një shtet të saposhpallur të pavarur dhe me shumicën e tokave të tij të pushtuara nga shtetet shoviniste fqinje. Edhe pas përfundimit të luftës në vitin 1918 më shumë se gjysma e tokave të Shqipërisë mbeti e pushtuar nga Serbia dhe Mali i Zi, që bashkë me kroatët dhe sllovenët krijuan mbretërinë serbo-kroato-sllovene. Pozita e popullit shqiptar në këtë shtet pushtues ishte e rëndë dhe tragjike. Për mbretërinë e dominuar nga Serbia nuk kishte popull shqiptar dhe rrjedhimisht as nuk shtrohejë për diskutim çështja e të drejtave të tij kombëtare, politike e qytetare. Më shumë se gjysma e shqiptarëve ishin vrarë, masakruar e dëbuar nga vatrat dhe trojet e tyre gjatë viteve 1912, 1913 e 1914, si “mbetje otomane – turke”, siç deklaronin dhe propagandonin pushtuesit serbo – malazezë! Politika shtetërore e terrorit, shfarosjes, dëbimit dhe spastrimit të shqiptarëve të pushtuar vazhdoi edhe pas Lufës së Parë Botërore. Shkolla shqipe dhe shkollimi i fëmijëve shqiptarë në gjuhën e tyre amëtare nuk ishte lejuar as nga Perandoria Otomane, e cila mohonte popullin shqiptar dhe të drejtat e tij themelore.
Në këto rrethana zezone, Jetish Vishi, në moshën 7 vjeçare ishte regjistruar në shkollën fillore serbe të Gërmovës, bashkë me Qerkinin që ishte nga kjo familje, e që ishin nxënësit e parë të familjes Vishi. Atë vit, 1922, nga fshati Vërban ishin regjistruar edhe 8 fëmijë tjerë. Fshati Vërban printe me numrin e nxënësve të regjistruar në këtë shkollë. Kjo tregonte etjen e vërbanasve për t’u shkolluar qoftë edhe në gjuhë të pushtuesit. Kjo ishte shkolla e parë shtetërore për 6 fshatra: Gërmovë, Sadovinë e Jerlive, Goshicë, Vërban, Smirë dhe Drobesh. Vështirësi e madhe për nxënësit shqiptarë ishte gjuha serbe, të cilën nuk e njihnin fare. Mësues kishte qenë një malazez. Jetishi ishte ndër nxënësit e paktë që e ndoqi deri në fund shkollën në Gërmovë dhe e mbaroi me sukses në vitin 1926. Në ato vite nuk kishte shkollë tjetër për të vazhduar. Po atë vit i kishte vdekur edhe i ati. Por, dëshirën e tij për të vazhduar shkollimin e mëtejmë ia kishte plotësuar vëllau i tij i madh, baca Limë, siç e thërriste Jetishi. Shkollimit të tij të mëtejmë i kishin dhënë përkrahje edhe vëllezrit tjerë (Jetishi kishte katër vëllezër më të moshuar dhe një më të ri se veten). Shkollë e mesme fetare – shtetërore e asaj kohe ishte vetëm Medreseja e Madhe në Shkup, mirëpo numri i nxënësve që pranoheshin ishte shumë i kufizuar. Kështu që Jetishi ishte detyruar të regjistrohejë në një shkollë fetare (medrese) private në Ferizaj. Aty bëri dy vjet shkollë dhe mori një përgatitje solide për të shërbyer gjatë muajit ramadan në ndonjë fshat. Shërbimin e parë si imam e kishte bërë në Sadovinën e Muhaxherve. Vitin e tretë kishte kaluar në medresen e Gjilanit dhe pastaj edhe gjashtë vite në medreset e Shkupit: tri në medresen e “Isa Beut”, që ishte shkolla fetare më e vjetër dhe më me traditë në rajon dhe tri vitet e fundit në medresen e Medahut…
Edhe në fshatrat e Shkupit e të Kumanovës Jetishi gjatë pushimeve dhe, sidomos në muajt e ramadanit, shërbente si imam sa për t’i mbuluar një pjesë të shpenzimeve të shkollimit. Kudo që shkonte kryesisht predikonte për shkollimin e fëmijëve, për përparimin dhe për ruajtjen e gjuhës dhe të traditës shqiptare. Ai kishte një oratori të zhvilluar dhe ishte shumë i këndshëm në predikimet dhe ndejat që bënte me njerëzit e fshatrave shqiptare, të cilët e dëgjonin me ëndje…
Gjatë qëndrimit të tij në Shkup u njoh dhe krijoi miqësi me shumë personalitetete të kohës. Jetishi ishte njohur në Shkup edhe me Kosullin shqiptar, Hamit Kokollarin, me të cilin edhe u bënë miq të mirë. Falë miqësisë së tij me Hamit Kokollarin, Jetishi, kishte mësuar të shkruante e të lexonte gjuhën e tij shqipe, për të cilën kishte një pasion të veçantë dhe e vlerësonte si gjuhë perëndie. Librat e shumtë që i jepte Konsulli, Jetishi i lexonte me shumë dëshirë. Prej gazetave më të rregulltë e kishte gazetën “Koha”, që vinte në Konsullatën shqiptare…
Trojet e pushtuara shqiptare pas kapitullimit të krajlevinës u ndanë midis gjermanëve, italianëve dhe bullgarëve. Meqë, shteti shqiptar ishte i pushtuar tërësisht nga Italia, e cila kishte lejuar një administratë shqiptare kuislinge, pjesa e Kosovës nën Itali quhej “Shqipëri”. Me kufirin që ishte vendosur midis Italianëve dhe bullgarëve Vërbani, Sadovina e Jerlive, Gërmova, Begraca… kishin mbetur nën pushtimin bullgar, që bënte represalje e terror të shfrenuar ndaj popullsisë shqiptare. Për shkolla shqipe s’bëhej fjalë!
Kjo gjendje e krijuar për fshatin e tij dhe për fshatrat tjera ishte arsyeja që Jetish Vishi nga fundi i majit të vitit 1942 kishte shkuar në Shkup dhe e kishte takuar mikun e tij, Hamit Kokollarin, të cilit ia kishte shpjeguar fill e për pe punën e kufirit me bullgarët pushtues. Ai i kishte rekomanduar të shkonte në Tiranë, në Ministrinë e Jashtme, dhe të takonte sekretarin e asaj Ministrie, Thoma Luarasin, për të cilin konsulli i kishte dhënë edhe një letër me të gjitha shpjegimet e nevojshme për çështjen që kishte ngritur Jetishi. Madje, Hamit Kokollari, ia kishte hequr edhe shpenzimet e rrugës. Kjo ishte hera e parë që Jetish Vishi kishte shkuar në Tiranë dhe ishte pritur nga sekretari i Ministrisë Thoma Luarasi…
Një ditë marsi të vitit 1943, Jetishi kishte shkuar edhe njëher te Hamit Kokollari për punën e kufirit me bullgarët. Prej tij mori lajmin e mirë se komisioni italiano – bullgar, kishte vendosur që disa fshatra, pra edhe Vërbani, do të kalojnë me italianët, siç thuhej atëherë, me Shqipërinë. Me këtë lajm të mirë del në qytet dhe u tregon bashkëfshatarëve që kishte takuar dhe pastaj vjen edhe në fshatin e tij të lindjes dhe u tregon për lajmin e mirë…
Mirëpo, siç thotë Mësuesi Jetish në dorëshkrimin e tij voluminoz, pas ndërhyrjes së serbëve lokalë dhe ankesave të tyre, këta të komisionit italo – bullgar për kufirin po merreshin vesh që Gërmovën ta linin përsëri nën administrimin e pushtusve bullgarë… Kjo i kishte shqetësuar pa masë shqiptarët e Gërmovës, disa familje e kishin lënë fshatin nga frika e reprezaljeve bullgare. Hajrullahët e Gërmovës, duke e njohur Jetishin dhe miqësinë e tij me Ambasadën shqiptare në Shkup, i kishin kërkuar të shkonte edhe njëher në Tiranë për punën e fshatit të tyre që të mos mbetej nën bullgarët. Për të shkuar në Tiranë Jetishi e kishte ftuar edhe bashkëfshatarin e tij, Zeqë Sokolin, i njohur si Zeqë Vërbani, të cilit një vit më parë ia kishte rregulluar pasaportën te Hamit Kokollari brenda ditës. Pas një rruge të lodhshme, bashkë me Zeqën, kishin arritur në Tiranë, ku ishin takuar me Ministrinë e Brendshëm të qeverisë kuislinge shqiptare dhe pastaj me Gjeneralin e komandës italiane, i cili edhe e kishte fuqinë për të vendosur. Pasi kishin mbaruar punë me ta, kishin hyrë edhe në Ministrinë e Arsimit. Aty ishin pritur nga Sekretari i Përgjithshëm i Arsimit, Ahmet Duhanxhiu, i cili pasi e dëgjon me vëmendje kërkesën për një shkollë shqipe edhe në Vërban, i thotë Jetishit: “Merre letrën dhe shkruaj ato që t’i diktoj unë”! Pasi kishte përfunduar diktimin e kishte marrë fletën dhe e kishte lexuar. Nga bukurshkrimi dhe drejtshkrimi e kishte kuptuar menjëher që Jetishi e zotëronte mirë gjuhën shqipe. Pasi e protokollon kërkesën, u kishte thënë shkoni dhe pas disa ditësh vjen dekreti për shkollën dhe mësuesin. Pas një jave Jetishi shkon në Prishtinë dhe e merr dekretin për shkollën dhe emrimin e tij mësues në Vërban nga Selami Hallaçi…
Gëzim i madh në Vërban! Bullgarët veç sa kishin nisur përgatitjet për t’u larguar nga fshati sipas marrëveshjes. Mësuesi i ri, Jetish Vishi, kishte nisur përgatitjet për hapjen e shkollës. Në krah të tij ishte sidomos mjeshtëri më i mirë që kishte familja, vëllau i tij, Rexhepi, farefisi dhe i gjithë fshati që mezi prisnin ditën e hapjes së shkollës. Kjo ditë erdhi më një Qershor të vitit 1943 dhe u shndërrua në ditë feste për Vërbanin dhe për shumë fshatra rretherrotull… Fëmijë e të rritur mësonin nga mësuesi i parë, Jetish Vishi, ABC – në e gjuhës shqipe.
Në vitin 1945, pasi kishin hyrë forcat pushtuese partizane, Jetishi, që rrezikohej nga pushtuesit e rinj, largohet në Shkup, ku kishte shumë miq. Midis tyre edhe Nexhat Agollin dhe vëllaun e tij Qemalin. Atje për të humbur gjurmë emrohet më 10 shkurt 1945, ndër mësuesit e parë në Rashçe… Pastaj, më 1 shtator 1945 mësues në Zhelinë të Tetovës deri në fund të vitit shkollor…
Mësuesi Jetish, sa qëndroi në Shkup e Zhelinë ishte lidhur me Lëvizjen Nacional Demokratike Shqiptare dhe angazhohej e vepronte për kauzën e çlirimit të tokave të pushtuara shqiptare, që edhe pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, u ripushtuan nga Jugoserbia titiste e rankoviçiste…
Pas arrestimeve të shumta anëekënd trojeve të pushtuara shqiptare, më 9 gusht 1946 ishte arrestuar në Gjilan edhe mësuesi dhe atdhetari, Jetish Vishi, i cili ishte dërguar në burgun e Ferizajit dhe prej aty në burgun e Shkupit, ku ishte torturuar barbarisht, si gjithë anëtarët dhe veprimtarët e LNDSH – së. Pas disa muaj hetimesh e torturash të tmerrshme Mësuesi Jetish Vishi dënohet në grup prej shtatë vetash. Patriotët e këtij grupi u dënuan nga tri deri në 18 vite burg, kurse ky ishte dënuar me 7 vite burg…
Themeluesi dhe mësuesi i disa shkollave shqipe ka punuar në disa shkolla shqipe pas daljes nga burgu. Fillimisht, për pak kohë, në Hotël dhe Vishticë të Kumanovës e kishte pranuar si mësues një mik i tij që ishte kryetar. Pastaj, ishte kthyer në Vërban mësues, në Pozheran e në Goshicë drejtor shkolle, pak muaj ishte sekretar arsimi në Viti, etj. Jetishi edhe pas daljes nga burgu ndiqej kudo nga shërbimet sekrete të shtetit dhe nga bashkëpunëtorët e tyre. Ndonjëherë sajonin akuza përmes ndonjë serbi kundër tij, herën tjetër e ndiqnin me pretendimin se po përpiqej të organizonte kryengritje, kurse njëher ishte arrestuar dhe mbajtur në burg dy muaj…
Këto rrethana i diktonin të ishte shumëherë i emruar dhe i shkarkuar si mësues apo drejtor shkolle. Ai kishte qenë mësues edhe në Biçec të Kaçanikut, në Bllacë të shkupit dhe në shumë shkolla tjera. Përgjimet, ndjekjet dhe denoncimet e shpeshta e kishin detyruar të shpërngulej në Kastriot (Obiliq) në vitin 1962, ku punoi si mësues deri në pensionim (1973)…
Mësuesi Jetish pas pensionimit shkoi në Amerikë, ku qëndroi katër vite. Atje, përveç veprimtarive tjera atdhetare, kishte hapur edhe shkollën shqipe në Çikago dhe u kishte mësuar shqipen fëmijve mërgimtarë gjatë 4 viteve sa qëndroi atje…
Të dashur miq, studiues, bashkëfshatarë, bashkëfamiljarë e farefis!
Ne, sot, bashkë me Jetish Vishin, kujtojmë dhe nderojmë të gjithë mësuesit e gjuhës së bukur shqipe dhe të gjithë ata që në çfarëdo mënyre janë përpjekur dhe kanë ndihmuar ruajtjen e gjuhës dhe të traditës shqiptare, hapjen e shkollave, përparimin dhe emancipimin e popullit tonë të shtypur e të robëruar ndër shekuj…
Për Mësuesin dhe Atdhetarin, Jetish Vishi, për jetën dhe veprimtarinë e tij nuk mund të flitet në një fjalë a Akademi. Figura të tilla si kjo e Mësuesit Jetish, kanë qenë të anatemuara nga pushtuesi. Prandaj, edhe sot emri i tij dhe i shumë mësuesve e patriotëve tjerë te shumëkush shkakton habi! Po, po, habi, sepse nuk është shkruar për Ta, nuk janë të përfshirë në planprograme dhe tekste shkollore, etj.
I përjetshëm kujtimi dhe nderimi deri në përulje për Mësuesin dhe Patriotin Jetish Vishi! Nderim dhe lavdi për të gjithë Dëshmorët e gjuhës dhe të shkollës shqipe! Lavdi Dëshmorëve të Atdheut!
add a comment
