Si e vodhën grekët fjalimin e Enver Hoxhës në Konferencën e Parisit?

Njeriu qe rrëfeu kete ngjarje historike quhej Myftar Tare, kishte një moshë më shumë se tetëdhjetë e pesë kur rrefeu kte histori por me kujtime krejtesisht te freskëta. Një freski që lexohet përmes historive që tregon në vetë të parë, pasi për ato që ka “me të dëgjuar” bën parapritë që në fillim.

“Unë kam pasur fatin të shoqëroja delegacionin shqiptar të kryesuar nga Enver Hoxha në Konferencën e Paqes në Paris, në gusht të vitit 1946. Kam pasur shansin të jem dëshmitar i ngjarjeve të mëdha që përcaktuan fatin e shtetit shqiptar. Them pa frikë që kjo konferencë për nga rëndësia për kombin tonë mund të krahasohet vetëm me takimin e Rambujesë, që nxori në dritë Kosovën në kohët moderne”, nis rrëfimin njeriu që në prag të Konferencës së Paqes, që startoi në korrik 1946, gjendej në majë të Sektorit të Jashtëm të Sigurimit. Sipas Tares, në Paris kishte një delegacion shqiptar të kryesuar nga Hysni Kapo, por pak javë pas fillimit të saj, në Tiranë mbërriti lajmi se përfaqësimi duhet të ishte më i lartë dhe se aty duhet të nisej vetë Enver Hoxha.

Në fakt Shqipëria nuk ishte thirrur në Konferencën e Paqes me të drejta të plota. Ajo nuk kishte delegatë, kishte thjesht një grup vëzhguesish. Kjo për shkak se pas daljes nga lufta, shteti shqiptar ishte njohur nga pak shtete të tjera, kryesisht të Bllokut Komunist. Ndërsa njohja e meritave të Luftës kundër fashizmit dhe mbrojtja nga akuzat publikisht, në zemër të botës, në Paris, në një konferencë që do të ndante fatet e shumë popujve, për shqiptarët dhe shtetin e tyre të brishtë, ishte jetësore. Pasi ende fuqitë e mëdha, fituese të luftës, nuk ishin të vendosura nëse do e rendisnin Shqipërinë ndër fituesit, apo humbësit e kësaj lufte. Dhe shanset ishin të errëta. Shkak për këtë ishin bërë ministrat e jashtëm të Britanisë dhe të Shteteve të Bashkuara, që u mbanin anën grekëve. Fqinjëve tanë mendjefryrë nga pretendime territoriale. Por sovjetikët, që përfaqësoheshin nga pesë republika të tyre dhe që mbështeteshin nga vendet e tjera të bllokut komunist, këmbëngulin që Shqipëria të ishte pranishme me të drejta të plota. Pas një beteje verbale dhe argumentesh, mbështetësit e grekëve thyhen.

“Ishte muaji gusht kur Enveri më thirri mua, Shefqet Musarajn, që ishte Shefi i Sigurimit të Brendshëm si dhe Vaskë Kolecin, një gazetar të njohur. Unë dhe Shefqeti gjatë gjithë qëndrimit tonë në Paris duhet të paraqiteshim si sekretarë privatë të Hoxhës, ndërkohë që gazetari nuk kishte pse të ndryshonte profesion”, shpjegon Tare.

Ndërkohë grekët kishin mundur të kthenin në favor të tyre situatën në Konferencë. Akuzat e tyre ndaj shqiptarëve ishin të shumta dhe të rënda. Shpatën e kishte zhveshur Kryeministri grek i asaj kohe, Kostantin Kaldaris, që mbronte tezat se Shqipëria jo vetëm që ishte një vend që nuk luftoi kundër fashizmit, por bashkëpunoi me ta. Ai këmbëngulte se bashkë me Italinë fashiste, Shqipëria sulmoi Greqinë në tetor 1940. Se me Shqipërinë ishte ende në fuqi gjendja e luftës dhe se historia u diktonte atyre, grekëve, zhvendosjen e kufijve për të marrë Vorio Epirin. Në të njëjtën kohë përfaqësues të ndryshëm të vendeve të Bllokut Komunist i kishin atakuar grekët, por pa mundur t’u prisnin revanshin. Enver Hoxha mbërrin në Paris më 20 gusht. “Enveri duhet të lexonte deklaratën e tij në Konferencë më 21 gusht. Por me të mbërritur, pasditen e datës 20, mësuam për vjedhjen e fjalimit që ai duhet të mbante”, rrëfen shoqëruesi i tij, Myftar Tare. Sipas Tares, ai vetë do të ishte protagonisti i zbulimit të vjedhjes. “Nuk ishte ndonjë heroizëm i veçantë. Më dërguan të merrja tek një daktilografiste fjalimin që ishte përgatitur më parë që në Tiranë. Me mbërritjen e Enverit ishte vendosur që fjalimi të përpilohej në disa kopje dhe për këtë qëllim ai ishte çuar, pa menduar pasoja, tek disa daktilografiste, sepse në atë kohë nuk kishte makina fotokopjuese. Mua më dërguan ta merrja. Por në momentin që e kërkova, pashë të më afrohej një vajzë e re, franceze. Ajo më tha, me iniciativën e saj, se një kopje të fjalimit tonë e kishin marrë grekët, se kolegia e saj ua kishte dhënë atyre pa e vrarë shumë mendjen. Kuptohet që unë ja thashë Enverit këtë me urgjencë”, vazhdon rrëfimin ish-shefi i Sigurimit. Por Enver Hoxha, sipas Myftar Tares, nuk kishte treguar ndonjë shqetësim të veçantë. “Thjesht më pa në sy, mori fjalimin dhe u mbyll në dhomën e tij të hotelit. E gdhiu për gjithë natën, duke e bërë nga e para fjalimin. Ka shkruar 21 faqe me germa të imta. Kuptohet që ai futi aty edhe të tjera fakte e shpjegime që kushtëzoheshin nga zhvillimet e deritanishme të Konferencës…

Fjalimi prej 45 minutash i Enver Hoxhës në Konferencë ekzalton shumëkënd. Kjo për shkak se për herë të parë akuzat greke u hodhën poshtë me forcë dhe me argumente, madje kishte dhe një numër kundërakuzash të rëndësishme. “Kujtoj se fjalimi i Enverit ishte tejet patriotik. Ai, pasi ngriti lart rolin e shqiptarëve në Luftë, dëmet njerëzore e materiale të shkaktuara, pasi artikuloi qartë se ne luftuam në krahë të aleatëve dhe se e çliruam vetë vendin tonë, akuzoi grekët se ishin bërë strehë e kriminelëve shqiptarë të arratisur pas Luftës, se në drejtim të tokës shqiptare futeshin nga territori grek banda të shumta, me qëllim sabotazhin e rrëzimin e pushtetit, foli për krimet masive ndaj popullsisë shqiptare të çamëve, për masakrat e Napoleon Zervës, për pretendimet territoriale për Vorio Epirin dhe e mbylli me kërcënimin: “Edhe një shqiptar i gjallë të mbetet, grekët nuk futen dot në tokën tonë”. Por edhe pse ky fjalim i Enver Hoxhës në formën e një aktakuze gjeti mbështetje pothuaj në të gjitha mediat më të mëdha të Francës, shqiptarët nuk kishin më të drejtë të ngjiteshin në podiumin e Konferencës. Kaq ishte vendosur për ta. Ndërsa Kaldaris e shfrytëzon mandatin e vet si delegat me të drejta të plota në Konferencë, duke hedhur helm në adresë të shqiptarëve gjatë seancave në vazhdim. “Një ditë më pas, Kaldaris u ngrit dhe nisi të akuzonte me tonë të ashpra se në Konferencë ishte ftuar një bashkëpunëtor i fashistëve siç ishte Enver Hoxha, se batalionet shqiptare kishin luftuar kundër grekëve më 1940, se kishin bërë masakra në popullsinë civile e të tjera. Por Kryeministri grek kishte grumbulluar edhe fakte të forta për ta na goditur. Duket për këtë qëllim ishte vjedhur edhe fjalimi ynë i parë”, rrëfen Tare. Sipas tij, Kaldaris për të mbrojtur akuzat e veta ndaj shqiptarëve, nxori një faksimile të gazetës shqiptare “Tomorri” të vitit 1940 që kishte në faqen e parë me germa të mëdha një thirrje publike të antizogistit Omer Nishani që thoshte: “I bëj thirrje popullit shqiptar të futet në Partinë Fashiste”. “Ky njeri, ky fashist, është tani President i Shqipërisë, tha Kaldaris triumfator duke tundur në ajër gazetën”, rrëfen Tare një nga momentet më të vështira të Konferencës. “Por duket shërbimet sekrete greke kishin punuar më mirë se kaq, pasi Kaldaris nxjerr edhe një tjetër faksimile duke vjellë helm: Po ju rrëfej edhe se cilin kanë Shef të Shtabit të Ushtrisë. Shikoni këtë urdhër të lëshuar nga Spiro Moisiu, në kohën që ka qenë Komandant i Batalionit ‘Tomorri’. Këtu është një urdhër sulmi. Thotë: Në orën 12:30 të sulmohet territori grek. Ky njeri, që është tani në krye të ushtrisë shqiptare, ka vrarë e prerë deri në Kostur”, rrëfen argumentet e Kaldaris ish-shoqëruesi i Enver Hoxhës, duke justifikuar një memorie të pazakontë. Por edhe pse ishin ndjerë keq, shqiptarë nuk kishin asnjë mundësi të replikonin dhe të shpërndanin përshtypjen negative të mbjellë me mjeshtëri nga grekët. Duhej gjetur një zgjidhje.

Grekët e donin edhe një shuplakë. Zgjidhja sugjerohet me anë të aleatëve të Bllokut Komunist. Për fat të mirë përfaqësuesi i Ukrainës Manuilski (Dimitri Manuilski, 1883-1959) ende nuk kishte marrë fjalën. Delegacioni shqiptar, me anë të Javer Malos, diplomat në përfaqësinë tonë në Francë, i dërgon natën përfaqësuesit të Ukrainës një numër dokumentesh të shoqëruara me shpjegime përkatëse. Kështu në seancën e 23 gushtit, përfaqësuesi i Ukrainës atakon grekët me bateri të rënda. “Delegati grek pyeti se çfarë bënë shqiptarët kur italianët sulmuan Greqinë? Por më lejoni t’i pyes se çfarë bëri qeveria greke kur agresorët italianë sulmuan Shqipërinë?”, ishte batuta më e fortë. I njëjti paraqiti në konferencë një numër gazetash franceze të vitit 1939, që ngrinin lart rezistencën e shqiptarëve ndaj pushtimit. “Kujtoj se Ministri i Jashtëm i Ukrainës, Manuilski, e goditi edhe personalisht Kaldarisin. I tha: “Ke qenë dhe mbetesh një fashist. Godet Shqipërinë në kufi me ushtrinë tënde. Është e vërtetë se shqiptarët u detyruan të ishin me italianët, por i kanë larë të gjitha gjynahet me luftë. Ata janë të nderuar dhe demokratë, ndërsa ti je një fashist në veprimet e tua aktuale”, rrëfen Tare thelbin e akuzave të ukrainasit. Sipas të njëjtit, ukrainasi ishte njohës i shkëlqyer i frëngjishtes dhe kur fjalimi i tij, i lexuar në rusisht, po përkthehej në këtë gjuhë, ndërhyri duke pretenduar se i kishin shtrembëruar argumentet, duke i lexuar edhe njëherë, këtë radhë në frëngjisht. Kjo ishte një lëvizje e fortë për të vënë në sedër mediat, si dhe lojtarët e palës kundërshtare. Pasi vendet nga vinin, që të gjitha, e kishin përkrahur luftën e shqiptarëve kundër pushtuesve italianë më 1939.

Enver Hoxha largohet nga Konferenca më 16 shtator, pasi lëshon deklaratë për shtyp që e përmbyllte me fraza të forta:

“As Konferenca e Parisit, as Konferenca e të Katërtve, as çdo konferencë tjetër nuk mund të marrin në shqyrtim kufijtë e Shqipërisë ku nuk ka asnjë pëllëmbë tokë të huaj”. Por pas largimit të tij, grekët tentojnë më të keqen. Më 7 tetor, një javë para mbylljes së konferencës, Kaldaris u ngrit për të kundërshtuar artikujt 21 dhe 22 të Traktatit të Paqes me Italinë, që kishin të bënin me njohjen e integritetit territorial të Shqipërisë dhe ishullin e Sazanit, të cilin e quanin tokë greke. Por votat e delegatëve i thyejnë përfundimisht. “Grekët për çudi përballë këtyre kërkesave të pabesueshme patën kundër edhe aleatë të tyre, si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por edhe Francën e gazetarëve që na mbështetën aq shumë, Norvegjinë dhe krejt shtetet e Bllokut Komunist”, flet në epilog të rrëfimit shoqëruesi i Enver Hoxhës. Përfundimisht shqiptarët dolën të fituar nga kjo Konferencë. Ata u rreshtuan zyrtarisht në anën e fituesve të Luftës së Dytë Botërore, shteti nisi të njihej anembanë globit, u fituan reparacione lufte nga Italia dhe grekët nuk mundën të ndërhynin në kufijtë territorialë shqiptarë që u vlerësuan si të paprekshëm.

Enver Hoxha ka mbajtur në Paris një konferencë për shtyp me gazetarët. Kjo mbase është konferenca e parë dhe e fundit për shtyp e gjithë jetës së gjatë në pushtet të kreut të komunistëve shqiptarë. Duket në Francë, ai e ka bërë kuvendin sipas vendit. Konferenca është regjistruar më 24 gusht 1946 në ambientet e Hotel “Luvrit”. Tre ditë më parë Hoxha kishte mbajtur fjalimin e vet në Konferencën e Paqes. Ndërkohë delegatët grekë sërish kishin marrë revansh me akuza shumë të egra ndaj shqiptarëve të bëra drejtpërdrejt në sallën e Konferencës. Kështu që në pamundësi t’u përgjigjej grekëve në të njëjtin ambient, Hoxha kishte lajmëruar mediat për konferencën për shtyp. “Shqiptarët luftuan kundër italianëve dhe gjermanëve përkrah aleatëve. Ata u çliruan me forcat e tyre. Jemi për forcimin e paqes në Ballkan, do mbrojmë independencën tonë, integritetin territorial, jemi të bindur se i dhamë njerëzimit kontributin tonë modest”, ishte thelbi i deklarimeve të tij.