Pasi COVID-19 preku botën në vitin 2020, duke krijuar kaos dhe mjerim, shpresoja se diçka e mirë do të dilte nga kjo tragjedi globale. Për një kohë, dukej e mundur. Pandemia ishte një kujtesë e fuqishme e dobësive tona të përbashkëta, humanizmit tonë të përbashkët dhe rëndësisë së solidaritetit që kapërcen dallimet dhe kufijtë tanë.
Konflikti i dhunshëm është bërë metoda e paracaktuar për të zgjidhur mosmarrëveshjet midis vendeve (Rusia dhe Ukraina) dhe brenda vendeve (Jemeni dhe Sudani), ndërsa sistemi shumëpalësh i sigurisë, i kryesuar nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara, po bëhet bëhet i pavend.
Për më tepër, hendeku i pabarazisë ndërmjet Veriut Global dhe Jugut Global është zgjeruar dhe shumë nga vendet e këtij të fundit po vuajnë nga barra dobësuese të borxhit. Kjo, nga ana tjetër, ka përkeqësuar varfërinë, ka nxitur migrimin dhe ka mbjellë mosbesim.
Me rritjen e populizmit dhe autoritarizmit, sulmet ndaj të drejtave të njeriut dhe vlerave demokratike janë intensifikuar dhe, në disa raste, rimesoja e zgjedhjeve u ka dhënë këtyre sulmeve legjitimitet të rremë. Dhe rivaliteti në rritje midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës po kthehet shpejt një qëllim në vetvete.
Por lufta e vazhdueshme midis Izraelit dhe Hamasit i ka dhënë një goditje veçanërisht dërrmuese sistemit. Shkeljet e rënda të së drejtës ndërkombëtare humanitare për të mbrojtur civilët janë të pabesueshme. Në fakt, mizoritë e kryera kundër civilëve, fillimisht në Izrael dhe tani në Gazë, janë ligësi në formën e saj më të pastër.
Këto akte të neveritshme duhet të jenë në krye të listës së përparësive për prokurorin e Gjykatës Ndërkombëtare Penale dhe duhet të adresohen në procedurat e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Duhet ta ndalim këtë rënie në humnerë.
Shpërfillja kalorsiake e parimeve dhe normave të së drejtës ndërkombëtare, si kufizimet në të drejtën për t’u vetëmbrojtur dhe bllokimi i qëllimshëm i Këshillit të Sigurimit nga përmbushja e “përgjegjësisë së tij parësore për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare”, kanë qenë të pakonceptueshme. Zyrtarë të lartë humanitar të OKB-së në terren në Gazë kanë përdorur fraza si “ferri në tokë” dhe “njerëzimi heq dorë” për të shprehur dëshpërimin e tyre. Pak duket se po dëgjojnë.
Tani ka një ndarje të afërt midis Perëndimit dhe botës arabe dhe myslimane, edhe pse popullatat perëndimore dhe arabe po e drejtojnë zemërimin drejt udhëheqësve të tyre. Retorika e zemëruar dhe çnjerëzore buron nga të gjitha anët dhe kumbon në rrugë qytetesh, kampuse universitare dhe qytetet e vogla në mbarë botën. Të gjitha përpjekjet për të ndërtuar ura respekti dhe mirëkuptimi gjatë dekadave të fundit duket se kanë dështuar.
Për më tepër, bota arabe dhe myslimane ka humbur besimin në normat e perceptuara perëndimore: ligjet dhe institucionet ndërkombëtare, të drejtat e njeriut dhe vlerat demokratike. Sipas tyre, vetë Perëndimi po tregon se forca brutale prevalon mbi gjithçka. Natyrisht, besimi në rritje se demokracia dhe të drejtat e njeriut, vlerat liberale që dikur frymëzuan Pranverën Arabe janë thjesht mjete për dominimin perëndimor, është muzikë për veshët e autokratëve dhe despotëve.
Lufta nënvizon dy mësime. Së pari, konfliktet nuk zgjidhen vetë dhe të lejosh që ato të acarohen është dritëshkurtër dhe e rrezikshme. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së António Guterres u sulmua ashpër nga Izraeli pasi tha se sulmi i Hamasit më 7 tetor “nuk ndodhi në vakum”. Por ai po pranonte në të vërtetë poshtërimin e ndrydhur dhe ndjenjën e padrejtësisë mes palestinezëve që shumica e njerëzve që ndjekin konfliktin palestinezo-izraelit e kanë dalluar prej kohësh.
Konflikti ka risjellë thirrje për ringjalljen e “procesit të paqes” fatkeq që ka çaluar për dekada. Por të njëjtët liderë që tani promovojnë një zgjidhje me dy shtete, në heshtje shikonin se si Izraeli gllabëronte (përmes aneksimit dhe zgjerimit të vendbanimeve) pjesën më të madhe të tokës që ishte menduar për një shtet palestinez. Pasojat e dhunës së sotme mund të ofrojnë fare mirë mundësinë e fundit për të arritur një paqe të drejtë dhe të qëndrueshme përpara se i gjithë rajoni të përfshihet në luftë.
Mësimi tjetër i rëndësishëm është se ndërtimi i një sistemi global sigurie dhe arkitekture financiare më të fuqishme dhe më të barabartë kërkon reforma strukturore. Si fillim, fuqia e vetos së pesë anëtarëve të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së duhet të kufizohet në mënyrë drastike, nëse jo të eliminohet.
SHBA-ja dhe Rusia duhet gjithashtu të rifillojnë bisedimet për armët bërthamore dhe të ndërmarrin hapa kuptimplotë drejt çarmatimit. Është skandaloze që nuk ekziston më asnjë marrëveshje kontrolli për armët bërthamore midis dy fuqive më të mëdha bërthamore në botë.
Institucionet e Bretton Woods, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore duhet t’i japin botës në zhvillim një zë në vendimmarrjen globale dhe akses të barabartë në burimet financiare për zhvillim. Megjithëse politikëbërësit kanë bërë thirrje për një rregullim të tillë që nga rënia e Bashkimit Sovjetik më shumë se 30 vjet më parë, nuk është bërë asnjë përparim.
Ne nuk duhet të lejojmë të na ikë nga duart një mundësi e lindur nga lufta. Në mungesë të reformave radikale të rendit ndërkombëtar, lufta e Gazës paralajmëron një botë që del jashtë kontrollit.
——
Marrë nga Project Syndicate. ElBaradei, ish zv.president i Egjiptit dhe ish-drejtor i përgjithshëm i International Atomic Energy Agency (IAEA), Nobël për Paqen në 2005
