Jon Gjini: Lamtumirë miku ynë Gilbert Gardes!

Të nderuar anëtarë të familjes Gardes, të dashur miq të Gilbert-it,

Të gjithë atyre që patën nderin dhe fatin ta njohin,

Sami Frashëri, autori dhe personaliteti i preferuar shqiptar i Gilbertit, shkruante : “Ata që kanë parë një rreze drite kanë për detyrë ta shpërndajnë, ta zgjerojnë”. Kjo është, mendoj, pikërisht një detyrë që Gilberti do ta ketë kaluar gjithë jetën e tij duke e përmbushur.

Ish-drejtor i departamentit të historisë në CNRS, autor i jo më pak se 241 botimeve që nga viti 1967, kur mori doktoraturën në Histori Arti dhe më pas në Letërsi. Pikërisht në vitin 1986, në katedrën e Universitetit prestigjioz të Sorbonës, ai prezantoi me sukses një punë të rëndësishme kërkimore për doktoraturë, nën titullin “Monumentet publike në Francë, shembulli i Lionit”. 7 vëllime, 3500 faqe, 1000 monumente të zgjedhura, 500 analiza, më shumë se 1000 ilustrime, duke përfshirë disa foto që i ka bërë vetë si fotograf i talentuar). Kështu paraqitet vepra kolosale, të cilës Gilberti i kushtoi 10 vjet të jetës së tij. Vepër që është referencë thelbësore edhe sot.

Duke botuar veprat madhështore si “La Cité Industrielle” dhe “Être Lyonnais”, Gilbert ka gdhendur në mënyrë të pashlyeshme emrin dhe veprën e tij në historinë e Lionit, rajonit të tij dhe Francës. Falë qasjes së tij unike në përfaqësimin e monumenteve, trashëgimisë, qyteteve dhe peizazheve, ai tani është i pandashëm nga historia e vendit.

Përtej historisë së Lionit, Gilbert ishte gjithashtu një historian, shkrimtar, fotograf i talentuar, udhëtar dhe albanolog i pasionuar. Për popullin dhe kombin shqiptar, ai ishte – dhe do të mbetet përgjithmonë – një nga nxitësit më të mëdhenj të kulturës shqiptare në Francë dhe në Evropë. I përkushtuar ndaj historisë, gjuhës dhe artit, ai do t’i kushtojë një pjesë të madhe të kohës, mendjes dhe forcës së tij Shqipërisë dhe shqiptarëve.

Pikërisht në vitin 1992 Gilberti ndërmori këtë rrugëtim drejt atyre “trojeve të panjohura, në kaosin e një Shqipërie postkomuniste”, që paragjykimet dhe stereotipet kishin bërë të zhytej në errësirën e injorancës.

Kjo errësirë nuk i rezistoi Gilbertit, i cili guxoi. Duke kërkuar, siç shkruante aq mirë, “në çdo gjë dimensionin poetik”, ai guxoi të hynte në këtë vend të panjohur për të, duke udhëtuar kundër shumicës së mendimeve të asaj kohe. Nga ky udhëtim ai prodhoi një libër në vitin 1995, “Udhërrëfyesi i Shqipërisë”, libër dokumentar i parë mbi qytetërimit shqiptar të epokës postkomuniste në frëngjisht, për të cilin u zgjodh në Bernë në vitin 1997, Anëtar nderi i Bashkimit Ndërkombëtar të Intelektualët Shqiptarë.

Pikërisht në të njëjtin vit, me rastin e botimit të këtij udhërrëfyesi, ai u takua me gjyshin tim Xhevatin dhe bashkë me të një komunitet të organizuar akademik shqiptar, te eksportuar kryesisht nga Kosova e gjatë luftës. Por Gilbert ishte gjithashtu një mbështetës dhe një bashkëbisedues kyç midis komunitetit shqiptar të ardhur për t’u vendosur në Lion para luftës dhe gjatë saj dhe me qytetaret e Lionit. I pasionuar pas historisë së gadishullit ballkanik dhe veçanërisht ndaj këtij populli, ai luajti një rol përcaktues në perceptimin francez dhe evropian të konfliktit në Kosovë. Në veçanti, në vitin 2006, ai botoi një seri artikujsh me titull “Lioni dhe Kosova”, duke theksuar kështu lidhjet e forta që lidhin qytetin me Kosovën në atë kohë dhe ende sot.

Gilbert, i cili ishte konstant në angazhimin dhe pasionin e tij, vazhdoi të bënte udhëtime të rregullta në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe madje edhe në Luginën e Preshevës, për t’i thelluar kërkimet e tij mbi trashëgiminë e kulturës bashkëkohore shqiptare dhe nuancat e saj. Pikërisht për kontributet e tij të shumta, Gilbert Gardes do të marrë çmimin Sami Frashëri në vitin 2012 nga shoqata “Bashkimi Shqiptar”, trashëgimtare e Shoqërisë Shqiptare “Fan Noli”.

Gilbert, kishte dalë në pension prej disa vitesh, por duke qenë se “asgjë në botë nuk ia vlen të lini atë që doni”, pavarësisht moshës, vazhdoi të shkruante për tema të ndryshme, me një pasion të shtuar, që ne e njihnim aq mirë. Ai vazhdoi kërkimet e tij mbi shqiptarët duke përgatitur tash e disa vite, një enciklopedi të mirëfilltë për trashëgiminë kulturore të Kosovës për publikun frankofon. Projekt në të cilin patëm nderin ta ndihmonim në kërkimin e tij dhe që shpresojmë se do të publikohet pas vdekjes për të vendosur gurin e fundit të veprës së tij jetësore.

Por mbi të gjitha, Gilbert ishte gjithashtu një mik i çmuar, një mik i Shqipërisë dhe i popullit tonë, një mik i familjes sonë, por edhe miku im.

Gilbert ishte një i dashur i gastronomisë se Lionit,

Ishte autenticiteti, ishte kjo mirësi e sinqertë,

Ishte aftësia e tij për t’u përshtatur me audiencën e tij,

Ishte kjo hapje ndaj botës, kjo dëshirë për të kuptuar të tjerët, për të mësuar nga të tjerët.

Ndaj, të dashur miq, ndërsa nderojmë sot kujtimin e Gilbertit, mendoj se është e drejtë të thuhet këtu se ne të gjithë bartim, brenda secilit prej nesh, mësimet e vlefshme që ai na përcolli. Ndikimi i tij do të vazhdojë të formësojë jetën dhe veprimet tona, duke udhëhequr hapat tanë në rrugën e zbulimit, përpjekjes dhe dhembshurisë.

Sa për mua, mesazhi im i fundit për ty Gilbert, do të jetë ai që të kam lënë në letrën time të fundit, duke parafrazuar Stephan Cweig, autor që e zbulova falë teje mik i dashur: “më lejo të të them se këto ditë të kaluara në shoqërinë tënde ishin shumë mbresëlënëse për mua, falë teje, tani ndihem më i qartë, arsyeja ime e pasuruar dhe ndërgjegjja ime më e fortë. »

Jam thellësisht mirënjohës që kam pasur rastin dhe nderin të jam mik yti dhe që kam përfituar nga urtësiz dhe miqësia e jote..

Gilbert GARDES, në emër të popullit dhe kombit shqiptar, në emër të komunitetit shqiptar të Francës, në emër të të gjithë atyre që kanë mësuar pak më shumë për Shqipërinë dhe vendin e tyre falë veprave tuaja, Faleminderit & Lamtumirë!

Fjala e Jonit në frengjisht:

Chers membres de la famille Gardes, Chers amis de Gilbert,

À toutes celles et ceux qui ont eu l’honneur et le bonheur de croiser son chemin,

Sami Frashëri, auteur et personnalité albanaise préférée de Gilbert écrivait, “Ceux qui ont aperçu un rayon de lumière ont le devoir de le diffuser, de l’élargir”. C’est, je pense, précisément un devoir que Gilbert aura passé toute sa vie à accomplir.

Ex-directeur du département d’histoire du CNRS, auteur de pas moins de 241 publications depuis 1967 où il obtient son doctorat en Histoire de l’Art puis en Lettres. C’est en 1986, sur la chaire de la prestigieuse Université de Sorbonne, qu’il présente avec succès un important travail de recherche pour sa thèse sous le titre « Le monument public français, l’exemple de Lyon ». 7 volumes, 3500 pages, 1000 monuments recensés, 500 analyses avec précision, plus de 1000 illustrations, dont plusieurs photos qu’il réalisera lui-même en bon photographe). C’est ainsi que se présente le travail – colossal – auquel il consacrera 10 ans de sa vie et qui est encore aujourd’hui une référence incontournable.

Avec la parution de ses derniers ouvrages majeurs tels que « La Cité Industrielle » ou encore « Être Lyonnais », Gilbert a inscrit son nom et son œuvre dans l’histoire de Lyon et de sa région de façon indélébile. Grâce à son approche unique dans la représentation des monuments, du patrimoine, des villes et des paysages, il est désormais indissociable de l’histoire de Lyon.

Au-delà de l’Histoire Lyonnaise, Gilbert fut également un éminent historien, écrivain, photographe talentueux, voyageur et albanologue passionné. Pour le peuple et la nation albanaise, il fut – et restera à jamais – un des plus grands promoteurs de la culture albanaise en France tout comme en Europe. Dévoué à l’Histoire, à la langue et à l’art il consacrera beaucoup de son temps, de son esprit et de sa force à l’Albanie et aux Albanais.

C’est en 1992 qu’il entreprit de faire ce voyage en « terres inconnues », dans le chaos d’une Albanie post-communiste que les préjugés et les stéréotypes avaient fait couler dans l’obscurité de l’ignorance.

Cette obscurité ne résista pas à Gilbert, qui, lui, osa. Recherchant comme il l’écrivait si bien, « en toute chose sa dimension poétique », il osa s’aventurer dans ce pays qui lui était inconnu, à contre-courant des représentations majoritaires de l’époque. De ce voyage il en tirera un livre en 1995, le « Guide de l’Albanie », premier manuel de civilisation albanaise en langue française de l’ère post-communiste, pour lequel il a été élu à Berne en 1997, Membre d’honneur de l’Union internationale des intellectuels albanais.

C’est justement en cette même année, à l’occasion de la publication de ce guide qu’il rencontrera mon grand-père Xhevat, et avec lui, une communauté académique organisée albanaise, principalement venue du Kosovo durant la guerre. Mais Gilbert était aussi un soutien et un interlocuteur de taille entre la communauté albanaise venue s’installer à Lyon avant la guerre et durant celle-ci et les Lyonnais. Passionné par l’histoire de la péninsule balkanique et plus particulièrement par ce peuple, il joua un rôle déterminant dans la perception française et européenne du conflit au Kosovo. Il publia notamment en 2006 une série d’articles intitulée « Lyon et le Kosovo » accentuant ainsi les liens forts qui lient la ville avec le Kosovo à l’époque et encore aujourd’hui.

Gilbert qui avait le défaut d’être constant dans son engagement et sa passion, continua à faire des voyages réguliers en Albanie, au Kosovo, en Macédoine du Nord et même en Serbie pour creuser ses recherches sur l’héritage de la culture albanaise contemporaine et ses nuances. C’est pour ses nombreuses contributions que Gilbert Gardes recevra en 2012, le prix Sami Frashëri par l’association l’« Union Albanaise », héritière de l’académie Fan Noli.

Gilbert, était à la retraite depuis plusieurs années, mais puisque, “rien au monde ne vaut la peine de quitter ce qu’on aime”, malgré son âge, il continua, il continua d’écrire sur des sujets variés, épris d’une passion contagieuse qu’on lui connaissait si bien, il continua ses recherches sur les Albanais en préparant depuis plusieurs années déjà, une véritable encyclopédie sur le patrimoine culturel du Kosovo à destination du public francophone. Projet auquel on a eu l’honneur de l’assister dans ses recherches, et qui, nous l’espérons, sera publié à titre posthume pour poser cette dernière pierre à l’édifice de sa vie.

Mais au-dessus de tout cela, Gilbert a aussi et surtout été un ami précieux, un ami de l’Albanie et de notre peuple, un ami de notre famille, mon ami.

Gilbert, c’était l’amour de la gastronomie lyonnaise,

C’était l’authenticité, c’était cette gentillesse sincère,

C’était sa capacité qu’il avait à s’adapter à son auditoire,

Cette ouverture au monde, cette volonté de comprendre l’autre, d’apprendre de l’autre.

Ainsi, chers amis, alors que nous honorons la mémoire de Gilbert aujourd’hui, je pense qu’il est juste de dire ici que nous portons tous, en chacun de nous, les précieuses leçons qu’il nous a transmises. Son influence continuera de façonner nos vies et nos actions, guidant nos pas sur le chemin de la découverte, de l’effort et de la compassion.

Quant à moi, mon dernier message à toi Gilbert, sera celui que je t’ai laissé dans ma dernière lettre, en paraphrasant Stephan Zweig, auteur que j’ai découvert grâce à toi, cher ami, « laissez-moi vous dire que ces jours passés en votre compagnie ont été très impressionnants pour moi, grâce à vous, je me sens maintenant plus clair, ma raison purifiée et ma conscience plus ferme. »

Je suis profondément reconnaissant d’avoir eu la chance et l’honneur de croiser son chemin et d’avoir bénéficié de sa sagesse et de son amitié.

Gilbert GARDES, au nom du peuple et de la nation albanaise, au nom de la communauté albanaise de France, au nom de toutes celles et ceux qui ont appris un peu plus sur l’Albanie et sur leurs pays grâce à tes ouvrages, Merci & Adieu!