(“Gati se 16-të vite përdoret i njëjti term për shqiptarët, se shqiptarët janë ardhacakë dhe nëse doni unë ua lexoj. Prej shqiptarëve të Maqedonisë ekzistojnë fise që e llogarisin veten autokton, kryesisht ato janë popullsi maqedonase, që gjatë periudhës së sundimit turk e kanë pranuar fenë islame dhe gradualisht janë shqiptarizuar”, thotë Ardonit Ismaili, nxënës.)
Fyerja parësore ndaj nxënësit shqiptar, ndaj mësuesit shqiptar, ndaj shkollës shqipe zë fill te këto lëshime, te këto pakujdesi dashakeqe e për t’u trashur pastaj te fyerjet e mëdha që na bëhen. Edhe po të mos ishin fyerjet, mjafton vetëm fakti që përbuzen autorët tanë të teksteve, që shkruhet shqipja më e keqe e mundshme në tekstet mësimore të fëmijëve tanë, që librat tanë nuk kalojnë në asnjë filtër të denjë të redaktimit shkencor e gjuhësor, që botimi i librit shkollor është shndërruar në tregti votash dhe grykësi parash të majme, që librat tanë kanë një pamje grafike refuzuese edhe për fëmijët e ndonjë qytetërimi tejet të prapambetur, që libri dergjet nga cilësia më e dobët e mundshme shkaktuar nga lufta për sa më shumë përfitime materiale etj.
“Në kohëra tensionesh të dhimbshme dhe kur je i lënduar, zgjidh luftën: ajo të bën të fortë dhe të formon muskujt” thotë Niçe te “Shndërrimi i të gjitha vlerave”. Mu të kundërtën e asaj që bëjmë ne si shoqëri edhe në kohën kur na sulmohet më e shenjta, edhe kur na pështyhet në etni, kulturë, trashëgimi e qenie. Ne zgjedhim rrugën e heshtjes, pritjes se mos gjërat rregullohen vetvetiu përmes pozimit të një pushtetari para kamerave apo përmes komenteve në rrjetet sociale. Të luftosh do të thotë të mos lëshosh pe me lehtësi, pa sakrifikuar qetësinë tënde a karrigen komode, pa i shkuar problemit në fund. Të luftosh nuk ka vetëm kuptimin e parë të fjalës, atë të ngritjes së armëve, të ndeshjes me dhunë. Të luftosh do të thotë edhe të përpiqesh me këmbëngulësi. Po kështu e shpjegon edhe Fjalori i shqipes së sotme kuptimin numër dy të kësaj fjale (fjalës luftë), ku thuhet: përpjekje këmbëngulëse dhe e pandërprerë për t’ia arritur një qëllimi. Po ku vajti përpjekja jonë? Kush e ndalon shoqërinë të mos jetë këmbëngulëse në kërkesat parësore? Edhe më keq, si ndodhi që u hesht para rrënimit total të arsimit, të dinjitetit të mësuesit, madje edhe të mësuesit vetë? Përveç një sëre shembujsh që mund të sillen për këtë rënie e që do të jenë pjesë e ndonjë shkrimi të radhës, dua të ndalem te njëri nga produktet e kësaj rënieje: lejimi, shurdhëria e mefshtësia kundruall teksteve tona shkollore, përkatësisht teksteve me të cilët mësojnë në radhë të parë nxënësit shqiptarë e më pas, në disa lëndë, edhe ata maqedonas.
Janë pesë segmente që mund të trajtohen si brejtësit kryesorë të tekstit shkollor e që në të vërtetë janë edhe pasqyrë e mirëfilltë e bjerrjes së arsimit të një vendi. Duke filluar që nga përgatitja e dobët e librave, si në aspektin shkencor, ashtu edhe në atë gjuhësor e grafik, mungesa e logjikës në domosdoshmërinë e përkthimit të teksteve shkollore, përkthimi nga njerëz jo kompetentë, mungesa e një redaksie të mirëfilltë të rishikimit të tyre e deri te fyerjet sistematike dhe heshtja e madhe në të gjitha nivelet: nga përkthyesi, te redaktori, mësuesi, prindi, media e qeveria.
E para, të servosh libra me gabime gjuhësore për nxënësit e tu, të cilët, siç e shenjon edhe vetë emri, janë aty për të nxënë prej teje, është krimi i parë që i bëhet shkollës nga mosvëmendja, nga mediokriteti, nga të mosqenit kombi në radhën e parë të angazhimit institucional, politik e individual. Këto gabime fatkeqësisht mund të shihen në pothuajse të gjitha librat e shkollës, në të gjitha nivelet, në të gjitha lëndët. Nuk do ndonjë vëmendje a dije e veçantë për t’i skuqur ato si hartimet e shkollës fillore të nxënësve më të dobët e për t’ua paraqitur shkarjet gramatikore, gabimet drejtshkrimore “me brirë” e krejtësisht të patolerueshme. Nuk do ndonjë njohës të veçantë gjuhe për të vënë re se si ato tekste flasin shqip me një logjikë që s’është fare e shqipes, që tingëllon e huaj e që krijon vështirësi në të kuptuarit e tyre edhe për vetë pedagogët. Kjo sintaksë e përçudnuar, përveç që e cungon lehtësinë e të nxënit të informacionit, e rrënon edhe sintaksën e bukur shqipe në kokat e atyre fëmijëve të mitur, ose, siç do të thoshte Kadareja, kështjellën me beden të fortë, që asnjë pushtues s’e rrafshoi dot.
Është tepër i rëndësishëm ky segment. Për ç’përpjekje gjuhësore mund të flasim nëse lejojmë të goditemi mu këtu? Për ç’zyrtarizim shqipeje do të mburremi kur edhe gjatë s’do të mundemi të ndreqim atë faj që prishet mu këtu te palca e fëmijëve tanë, te libri shkollor, te gjuha e çalë me të cilën është shkruar ai? Për ç’shkollë moderne mund të angazhohemi nëse i kemi bërë fëmijët tanë të mësojnë nga tekste me gabime gjuhësore? Nëse ua kemi ndalë çezmën kryesore që mbush govatat e formimit të tyre gjuhësor. Tekstet e shkollës fillore janë baza e formimit gjuhësor të fëmijës. Kështu të paktën e thonë psikologët. Për cilën gjuhë amtare do bëjmë sikur po rrimë gatitu? Në emër të cilës kulturë kombëtare, të cilës ardhmëri do t’i marrim votat e do të projektojmë shtete?!
E dyta, të botosh libra me shtrembërime të dukshme faktesh, me gabime profesionale, me aparate pedagogjike tërësisht joefikase është fyerja tjetër e patejkalueshme e cilësdo shkollë e cilësdo etni. Botimi i teksteve me pasaktësi shkencore dhe pastaj heshtja për to, mosreagimi institucional, mospërpjekja këmbëngulëse për t’i ndaluar këto krime, janë shenjat në dritë të diellit të erozionit arsimor të vendit, erozion ky që e heq zvarrë tërë shoqërinë, e cila pastaj s’ka si të rrijë në këmbët e veta. E raste të mësimit nga këta libra kemi shumë. Pothuajse në secilin vit shkollor individë të ndryshëm (sic!), prindër a ndonjë mësues, kanë hedhur në rrjete sociale shtrembërime të këtilla eklatante që godasin fëmijën e shkollën tonë dhe pastaj prapë jemi dëshmitarë të dy-tre statuseve reaguese dhe në rastin më të mirë, të ndonjë konference për shtyp dhënë nga ministri shqiptar i Arsimit. Pas krejt kësaj prapë heshtje, prapë shurdhësi prej bore.
E treta, krijimi i politikave të mirëfillta arsimore është problemi qenësor në Maqedoninë e Veriut, sidomos i asaj pjese që lidhet me arsimin në gjuhën shqipe. Botimi i teksteve shkollore kaq fyese e degraduese për shqiptarët është vetëm pasoja numër një e mosvëmendjes institucionale dhe dështimit arsimor. Që nga përcaktimi ligjor për dorëzim të teksteve shkollore në gjuhën maqedone (për rrjedhojë edhe nga autorë maqedonas) të shumicës së lëndëve mësimore, do të thotë t’u hapësh rrugë problemeve të njëpasnjëshme që në radhë të parë e diskriminojnë dijetarin shqiptar dhe së dyti e pozicionojnë që në fillesë si të rangut të dytë vetë nxënësin shqiptar. Ende pa i parë lëshimet gjuhësore, shtrembërimet e qëllimshme të fakteve historike e shkencore, vetëm ideja e të përpiluarit të teksteve nga grupe autorësh maqedonas, ndërkohë që kuadrot shqiptare janë në përgatitjen e duhur profesionale e njerëzore të përpilimit të teksteve shkollore (madje te kjo e dyta tepër më të mirë e të pakrahasueshëm me autorët që shkruajnë tekste fyese për qenësinë e nxënësve të cilëve u drejtohen) është tepër jashtë logjike, sikurse është edhe matrica themeltare e prodhimit të stereotipeve, paragjykimeve e madje edhe të gjuhës së urrejtjes, të cilën deklarativisht mëton ta luftojë ky shtet.
Ky hartim tekstesh i palogjikshëm e që do të duhej të ishte i papranueshëm në cilëndo lëndë mësimore, e sidomos në lëndët që lidhen me gjeografinë, historinë, muzikën, qytetërimin e një kombi, është prodhuesi i një sërë problemesh në vend. Për të qenë të harmonizuar, meqë bëhet fjalë për arsimin e të njëjtit shtet, mjafton të harmonizohen programet mësimore. Tekstet, sikurse orët e mësimit, duhet të jenë të ndryshme dhe të bëhen nga ekspertë të fushave përkatëse të të dy etnive, shqiptarët për nxënësit e vet dhe maqedonasit për të vetët.
E katërta, përkthyesit dhe redaksia tërësisht jo profesionale janë problem i radhës që i bëjnë skandaloze këto tekste mësimore. Është turp i llojit të vet që për përkthimin e librave që s’do të duhej të ishin të përkthyer nuk angazhohen njohës të mirë të të dy gjuhëve, pasi, sikurse dihet, gjatë përkthimit njohja e mirë e gjuhës në të cilën përkthehet është ku e ku më e rëndësishme edhe se vetë njohja e gjuhës nga e cila përkthehet. Ky kriter është tërësisht i anashkaluar në tekstet tona. Po ashtu i anashkaluar, i papërfillshëm është procesi i rishikimit të tekstit nga grupe recensentësh. Një nga hallkat kryesore të botimit të çfarëdolloj libri në një vend normal është pikërisht rishikimi, ku përfshihen proceset e redaktimit dhe recensimit, fjalë që tani janë bërë vetëm pjesë formale që plotësojnë faqen e tretë të librave që botohen në mjediset tona kulturore e, për të qenë ende më e dhimbshme, edhe në ato arsimore. Pa këtë filtër të mirëfilltë që ne e kemi bjerrë qëmoti si shoqëri, nuk botohet as një shkrim i thjeshtë gazete ditore, e jo më libra famëmëdhenj kulture e, na ruaj Zot, edhe tekste shkollore!
Fyerja parësore ndaj nxënësit shqiptar, ndaj mësuesit shqiptar, ndaj shkollës shqipe zë fill te këto lëshime, te këto pakujdesi dashakeqe e për t’u trashur pastaj te fyerjet e mëdha që na bëhen. Edhe po të mos ishin fyerjet, mjafton vetëm fakti që përbuzen autorët tanë të teksteve, që shkruhet shqipja më e keqe e mundshme në tekstet mësimore të fëmijëve tanë, që librat tanë nuk kalojnë në asnjë filtër të denjë të redaktimit shkencor e gjuhësor, që botimi i librit shkollor është shndërruar në tregti votash dhe grykësi parash të majme, që librat tanë kanë një pamje grafike refuzuese edhe për fëmijët e ndonjë qytetërimi tejet të prapambetur, që libri dergjet nga cilësia më e dobët e mundshme shkaktuar nga lufta për sa më shumë përfitime materiale etj.
Çdo qëllim që mund të arrihet vetëm me përdorim të mjeteve të këqija duhet t’i hapë rrugën një qëllimi më themelor. Fyerja për të cilën po buçasin mediet sot është vetëm kapaku, është pjesa më e dhimbshme e fyerjes sistematike dhe institucionale që i bëhet shqiptarit përditë në këtë vend.
E pesta, nuk bëhet fjalë për ndonjë hamendje që mund t’i shkaktojë shkollarit tonë faqja 99 e librit të gjeografisë (Vini vetëm re dizajnin e kopertinës!). Ajo vetëm sa e tëhuajëson ndaj çdo gjëje që institucionalisht i ofrohet në këtë shtet, i krijon rezistencë, apati deri në mosdurim. Ai është mësuar edhe më herët të lexojë fyerje e të ndiejë goditje ndaj etnisë së tij. Ai s’lëkundet. Ai nuk ka komplekse identiteti. Ai ka parë sulme të këtilla nga Akademia e shkencave, nga enciklopeditë, nga tekstet universitare. Atë nuk e ngatërrojnë. Ai e ka të qartë prejardhjen e qenies së vet, kufijtë e kombit të vet, lashtësinë, gjenetikën, gjuhën, laryshinë fetare etj. Ai vetëm sa thyhet nga mosdurimi. Bashkëjetesa do të duhej të thoshte tolerancë, falje, tejkalim. Atij askush s’ia mëson këtë. Tekstet fyese e bëjnë me gjemba. E detyrojnë të mbrohet. Ia kujtojnë gjyshen që thotë uthulla e sertë e then qypin e vet. Edhe diçka tjetër thoshte gjyshja me ujkun dhe qimen. Atij i kujtohet mirë. Nxënësit shqiptar s’i hap asnjë dilemë ky libër, kjo urrejtje. Po si ia bëjnë me të vetët? Si e helmojnë një brez të tërë fëmijësh? Të mësosh nga një tekst racist që ka për qëllim përuljen dhe fyerjen etnike s’i bën nder kurrkujt. Kjo shëmti shkon përtej fyerjes. Shndërrohet në dhunë psikologjike që reflekton te të dy palët përderisa kanë vendosur të jetojnë së bashku. Kur autorët maqedonas e shkruajnë këtë të pavërtetë për shqiptarët e godasin të vetin me padituri, me informacion të gabueshëm. E tërheqin në një amulli për gjithçka që ka përreth, e zvogëlojnë botën e fëmijës së shkretë, i cili edhe ashtu është në zgrip pikëpyetjesh që ia servojnë pa mëshirë lajmet përditë.
Ky vegim donkishotesk për ta turbulluar identitetin e qartë të tjetrit, këto goditje burracake janë vetërrahje për autorët e teksteve dhe për ata që e kanë lejuar përdorimin e tij me vite, e kanë botuar e ribotuar (libri që qarkullon në mediet tona e mban me mburrje fjalën botimi i gjashtë), me të tëra dobësitë, larg nga të qenët libër shkollor i një brezi të fortë që po e sfidon edhe shkollën vetë.
Dhe krejt kjo mu në hundët e ministrave shqiptarë të arsimit, mu në hundët e një numri tepër të madh drejtorësh të kollarisur shkollash, para një numri të madh prindërish, në mesin e të cilëve gëlojnë profesorët universitarë, mu në hundët e mësuesve që presin vendimin e punës apo që mezi ia kanë dalë ta sigurojnë, mu në hundët e një populli të tërë që ka harruar se të jesh i lirë do të thotë të parin ta kesh dinjitetin.
© 2021 PanAlbanica.
