Xhubletës shqiptare, një veshje tradicionale mijëravjeçare, mund t’i jepet një jetë e re pasi u përfshi në listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO-s.
“Xhubleta është mesdhetare, por jemi me fat që u ruajt vetëm tek ne, duke e bërë unike”, thotë etnografja Afërdita Onuzi për “Efe”.
“Në stil dhe dekorim është thjesht shqiptare. Nuk ka asnjë ngjashmëri me veshjet e tjera, vetëm me (ato të përfaqësuara) në terrakote të 4000 viteve më parë”.
Pas përfshirjes së saj në listën e krijuar për të mbrojtur traditat, UNESCO ka dhuruar 84,000 euro (90,573 dollarë) për t’u përdorur në një projekt që synon dokumentimin dhe përcjelljen e procesit të prodhimit të saj, si dhe krijimin e strukturës së nevojshme për prodhim të mëtejshëm.
“Rishkrimi i saj në listën e UNESCO-s vjen së bashku me detyrimin e shtetit për ta mbajtur gjallë (këtë veshje)”, thekson Meri Kumbe, zëvendësministrja e Kulturës.
Pjesa më e ndërlikuar e xhubletës është fundi i zi i leshtë në formë zile, i varur nga supet me dy rripa. Fundi mund të peshojë deri në 15 kilogramë.
Ai është i përbërë nga shirita të shumtë të qepura horizontalisht me fije leshi.
Veshjet e punuara me dorë janë zbukuruar me fije ari ose argjendi dhe nganjëherë rruaza me figura gjeometrike dhe lulesh të vizatuara nga artizanët.
Rita Shkurtaj, kryetare e shoqatës Xhubleta të Alpeve Shqiptare, ka nisur tashmë punën për dixhitalizimin e procesit të prodhimit në mënyrë që kjo “vepër e mrekullueshme e gjysheve dhe nënave” të jetë e aksesueshme për të gjithë.
Një nga artizanet e pakta që mban gjallë këtë traditë të lashtë është 71-vjeçarja File Kola.
Në moshën 8-vjeçare Kola filloi të mësonte të bënte xhubletën me nënën dhe tezen. Ajo ishte e vetmja ndër shtatë vëllezërit e motrat e saj që iu përkushtua kësaj pune.
Ajo ruan ende xhubletën që kishte veshur nëna e saj në ditën e dasmës së saj në vitin 1938. Kola dhe vajza e saj kishin veshur të njëjtin fustan në ditët e dasmës, përkatësisht në vitin 1972 dhe 2005.
“Unë di të bëj të gjitha proceset që nga zbërthimi i leshit të deleve, te tjerrja dhe më pas qepja dhe zbukurimi”, shpjegon Kola, pensioni i së cilës është më pak se 100 euro.
Në të kaluarën, vajzat kishin nga pesë deri në nëntë xhubleta në pajën e tyre për t’i veshur në faza të ndryshme të jetës së tyre, nga dasma e tyre deri në varrimin e tyre.
Tradita filloi të zbehej mes grave katolike dhe myslimane në zonat malore të Shqipërisë veriore në fund të viteve 1960, kur diktatura komuniste nxori jashtë ligjit fenë dhe pronën private dhe i detyroi gratë të punonin në shoqata kooperativash.
Xhubleta atëherë përdorej vetëm në ahengje dhe festime familjare.
Gati zhdukja e saj i atribuohet gjithashtu shkallës së lartë të migrimit nga rajoni si dhe mungesës së mjeteve.
Megjithatë, shqiptarët që emigruan në Shtetet e Bashkuara nga ai rajon kanë filluar ta blejnë atë deri në 3000 euro pas përfshirjes së saj në UNESCO.
Gazeta Si
