Shtegtime nëpër Atdhe (CCCII)
HEKALI – FSHATI I RRAPO HEKALIT DHE I KËSHILLTARËVE TË HEKALIT
Më rastisi para disa viteve ta vizitoj Hekalin, një fshat të vogël me histori të madhe, që shtrihet kodrave të gjelbëruara ndanë rrugës Levan – Tepelenë dhe lumit Vjosa. Emrin Hekal e kisha dëgjuar sipas mbiemrit të luftëtarit Rrapo Hekali, ndaj isha kureshtar ta njoh edhe këtë fshat të bukur të Mallakastrës heroike.
Fshati historik i Hekalit është qendër e njësisë administrative në kuadër të Bashkisë Mallakastër (Ballsh), që ndodhet në lartësi mbidetare 540 metra, i cilësuar si “Ballkoni i Mallakastrës”. Ndodhet 1.6 km nga Parku Kombëtar Arkeologjik i Bylisit, 7 km nga Ballshi dhe 33 km nga Fieri. Në Hekal dhe në qytetin antik të Bylisit mund të shkohet nga Ballshi dhe nga rruga Levan – Tepelenë.
Me 1200 banorë, Hekali është një vendbanim i lashtë, që ndodhet pranë Parkut Arkeologjik të Bylisit, aty ku janë rrënojat e qytetit antik ilir. Gjatë mesjetës është njohur me emrin Gradec, ndërsa në shek. XVI me emrat Hekel dhe Pelshan.
Hekali është fshati i udhëheqësve të kryengritjes fshatare antiosmane të vitit 1847, Rrapo Hasani apo Hekali dhe vëllai i tij, Hamit Hasani – Hekali. Pas shtypjes së kryengritjes Rrapo u kap në befasi. Mbajti qëndrim të fortë para komandantit të ushtrisë osmane për Rumelinë. Vdiq në natën e 31 dhjetorit 1847 në Burgun e Manastirit, sipas të gjitha gjasave, i helmuar nga pushteti osman.
Qëllimin e luftës së tij më së miri e ka përjetësuar kënga popullore me vargjet:
Pse lufton a derëzi
As për mua, as për ti
Po për gjithë Shqipëri.
Kapedan Rrapo Hekali, si rilindës, si mbrojtës i vegjëlisë dhe si kundërshtar i reformave të Tanzimatit, është vlerësuar dhe nderuar nga Presidenca e Republikës së Shqipërisë me dekoratën “Nderi i Kombit”.
Në Luftën për çlirimin e Vlorës nga italianët, në vitin 1920, kanë marrë pjesë 40 luftëtarë nga Hekali.
Fshati Hekal ka traditë për luftëra për liri. Edhe në Luftën Nacionalçlirimtare ka dhënë kontribut të çmueshëm, nga dolën në radhët e gjata të luftëtarëve të lirisë 170 partizanë, 40 prej të cilëve kanë rënë dëshmorë. Pasi në Hekal ishte ngritur Këshilli Nacionalçlirimtar, më 21 nëntor 1943, 10 këshilltarë ishin denoncuar dhe zënë nga forcat gjermane. Ata u torturuan rëndë gjashtë ditë me radhë dhe në fund janë pushkatuar nga një skuadër ushtarake gjermane më 12 dhjetor 1943. Gjatë torturave dhe para tytave të pushkëve armike ata qëndruan heroikisht. Gjithashtu, Hekali është vendlindja e Heroit të Popullit, Dervish Hekali.
Banorët e Hekalit tradicionalisht janë marrë me bujqësi e blegtori. Një pjesë e tokës së punës të fshatit Hekal ndodhet në luginën e lumit Vjosa. Kjo tokë i nënshtrohet përmbytjeve dhe fenomenit të erozionit të këtij lumi, duke i zhdukur dhjetëra hektarë. Si fshat bujqësor, me tokë pjellore në bregun e djathtë të lumit Vjosë, Hekali njihet për kultivimin e duhanit, të ullirit, të bimëve të drithërave të bukës, të frutikulturës. Nga blegtoria, fshati njihet veçanërisht për rritjen e dhisë dhe të gjelit të detit.
Viteve të fundit fshati Hekal po orientohet edhe drejt zhvillimit të turizmit, duke qenë në afërsi të Parkut Kombëtar Arkeologjik të Bylisit dhe duke ngritur bujtina dhe lokale hoteliere.
add a comment
